Exit: epiloog

Meestal schrijft een recensent kort voor de vernissage een mening over een expositie. Uitzonderlijk gebeurt het na de slotdag. Wel, laat dit een van de zeldzame keren zijn.

Isa Cossement

Idiot

Presentje

Zondag 3 januari was de laatste dag van de expositie EXIT van Kris Martin in het S.M.A.K. Zoals bij de vernissage, was ook bij de finissage de kunstenaar aanwezig. ’s Ochtends had ik een presentje voor hem gedeponeerd aan de balie. Een oude druk van De idioot van Fjodor M. Dostojewski, bij literatuurkenners bestempeld als een overweldigende soaproman. Het exemplaar was ietwat beduimeld en de kaft had een verdroogde vlek van een niet te achterhalen substantie.

Het boek was niet toevallig gekozen. De tentoonstelling had ik een paar maanden voordien al nauwgezet bekeken. Eén tentoongesteld werk is een facsimile van deze roman, met de hand in het Engels herschreven door Kris Martin. Het verhaal — 1494 bladzijden in klein, nu eens wild dan weer sierlijk handschrift — verschilt maar op één punt met het origineel: de naam van het hoofdpersonage, Mysjkin, heeft de kunstenaar vervangen door zijn eigen familienaam.

Sterk statement

Door zichzelf tot ‘idioot’ te promoveren (of te degraderen, het is maar hoe je het bekijkt), maakt Martin een sterk statement. Hij bedoelt dat elke kunstenaar een idioot is. Maar is de idioot niet juist iemand die een scherper dieptebeeld heeft van de beschaving, de cultuur, dan de mens aan wie geen stofje kleeft, geen hoekje af is? Hij klaagt met elk kunstwerk de ondergang van de cultuur aan, hij waarschuwt voor een nieuwe barbarij, maar wordt weggezet als een doemdenker, een pedante docent.

Om zijn visie, zijn boodschap te verkondigen, grijpt Kris Martin naar alledaagse voorwerpen. Een mooi voorbeeld is Funnel, 2005. Een trechter op zijn kop gezet. Hij mag dan wel van zuiver goud zijn, maar daarom is hij nog geen kroon. Hij blijft een trechter. Wie dat niet ziet, verdient een gouden kroon. Dan ziet men wie hij werkelijk is, een gekroonde idioot.

Jojo-gevoel

Door de doorsnee mens als idioot te bestempelen, komen we weer bij Dostojewski terecht. Vier delen telt het boek. Op het einde van het eerste deel besluit de aandachtige lezer dat het hoofdpersonage, prins Mysjkin, een idioot is. Geen twijfel aan. Maar niet zo gauw is het tweede deel gesloopt, of hij zegt bij zichzelf: ‘Nee, niet de prins, alle andere mensen zijn idioot.’ Na het derde deel verwerpt hij die tweede mening en komt terug op de eerste. Om na het vierde deel in verwarring te besluiten: ‘Ik weet het niet meer’.

Een soortgelijk jojo-gevoel bekroop uw verslaggever. In al zijn werken streeft Kris Martin niet naar het prachtigste van het mooiste. Zijn werken hebben allemaal een eigen expressie. Zo sta je in bewondering te kijken naar een werk, om een ander dat je niet raakt, voorbij te lopen. En het gebeurt dat je op je stappen terugkeert. Om een werk dat je aanvankelijk koud (of warm) liet, nog eens te bekijken. Kris Martin schept er blijkbaar behagen in de kijker aan het twijfelen te brengen. Wat ik ten zeerste op prijs stel.

Jason Wyche

Adam en Eva

Van plaats verwisseld

Een ander werk dat een stevige indruk nalaat, is het tweeluik van de hoofden van Adam en Eva, zoals ze werden afgebeeld op het schilderij Het Lam Gods van de gebroeders Jan en Hubert Van Eyck. Ze kijken naar elkaar. Kris Martin heeft ze van plaats verwisseld. Het gevolg is dat ze wegkijken van elkaar en de indruk wekken dat ze uitgekeken zijn op elkaar. Eva heeft nu een blik van teleurstelling (heb ik gefaald, als vrouw van…?) en in de blik van Adam schuilt het verlangen naar een andere vrouw (nog één keer verliefd worden..!).

Tot slot wil ik wijzen op het beeld Mandi VIII, 2006. De Laocoöngroep — toegeschreven aan de Griekse beeldhouwers uit Rhodes: Agesander, Athenodoros en Polydorus — is op ware grootte nagemaakt in gips. Alles erop en eraan, met uitzondering van de slangen. Het resultaat is een beeld met een andere emotie en actie. Waar het oorspronkelijke angst en wanhoop uitstraalt, vooral van de vader om het lot van zijn zoons, vertolkt de versie van Kris Martin vreugde en liefde. Gewoon, door het verwijderen van de slangen.

Afsluiter

Toen ik ’s middags naar de expositie ging raakte ik kort in gesprek met Kris Martin. Stralend van geluk bedankte hij me voor het cadeau en gaf me een exemplaar van ‘zijn versie’ van De idioot. Thuisgekomen bekeek ik beide uitgaven, en bleef steken bij de laatste claus. Hij geeft de ziel weer van de artistieke passie van Kris Martin. De lezer hoeft alleen Europa te vervangen door realisme en hij begrijpt veel beter het werk van de kunstenaar. Het boek, zijn versie van De idioot (Idiot), is de sleutel op de deur van zijn hoge artistieke kwaliteit.

Ik citeer: ‘Genoeg gedroomd, tijd om het verstand te laten spreken. Dat alles, dat hele buitenland, dat hele Europa van u, dat is allemaal fantasie, en wij allemaal, in het buitenland, zijn ook fantasie… denk aan mijn woorden, u zult het zelf zien!’ Einde citaat. Einde beschouwing met een retrograde blik.