Isaac Le Maire fraudeerde grootschalig met aandelen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie (VOC). Een Vlaamse rotstreek. De VOC was de eerste onderneming ter wereld met verhandelbare aandelen.

Centrale ‘zwendelman’

In 1609 was Isaac Le Maire, geboren rond 1558,  de centrale man van een zwendel met aandelen van de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Deze oplichting was een wereldprimeur. De Antwerpse loebas beoogde grote winst en de beschadiging van de VOC.

De gekuiste werkwijze van Le Maire noemen wij vandaag ‘short selling’. Het is een geaccepteerde en wat duistere aan- en verkoop van aandelen ter beurze.

Wrok tegen de VOC

Historica Mirjam Janssen borstelt Isaac Le Maire en zijn wrok tegen de VOC in het Nederlandse maandschrift ‘Historisch Nieuwsblad’. Zij verklaart de geldingsdrang van Le Maire, en enkele Antwerpse medestanders aan de Amstel, door frustratie over hun tweederangspositie in Amsterdam.

Na de inname van Antwerpen door de Spanjaarden was Le Maire uitgeweken naar Amsterdam. Ondanks de spot, de achterstelling en de nieuwe thuis werd Le Maire een succesvolle ondernemer. Tussendoor zorgde hij voor een clan door 22 kinderen te verwekken bij zijn echtgenote.

De VOC zoog Le Maire naar zich toe door zijn betrokkenheid vanaf 1600 bij de Compagnie van de Veertien Schepen die op Indië voer en waarin hij fors eigen geld stopte. Voor de VOC, gesticht voor 420 jaar, in 1602, beconcurreerden Hollandse compagnieën die op de Oost voeren, elkaar verbeten. Hogere machten betreurden deze verspilling van geld en mankracht. Men drong aan om eendrachtig op te treden tegen de Portugezen, waarmee Holland oorlog voerde.

Nationaal bedrijf

Amsterdam kwam met een uniek voorstel: als één nationaal bedrijf een concessie op Indië kreeg dan mocht iedere inwoner van de Republiek daarin één aandeel kopen. De Heren XVII bestuurden deze eerste nationale Hollandse- en multinationale onderneming. De intekening op de aandelen van de VOC was een laaiend succes en groot en klein schreef in voor wat vandaag 100 miljoen euro zou zijn. Isaac Le Maire was een van de grootste intekenaars met 85.000 gulden (circa 600.000 euro). Het uitgeven van aandelen was niks nieuws, maar tot dan toe kochten investeerders aandelen in eenmalige expedities van goed gereputeerde handelaars. Per expeditie werd de eventuele winst uitgekeerd.

Mirjam Janssen: ‘Bij de VOC investeerden de beleggers in een bedrijf waarvan niet zeker was of het op korte termijn zou uitkeren. De VOC had een octrooi voor 21 jaar gekregen, en na tien jaar bestond de mogelijkheid om geld terug te krijgen. Of er tussentijds zou worden uitgekeerd, hing af van de resultaten.’

Grote aandeelhouder

Isaac Le Maire liet zijn status als grote VOC-aandeelhouder doorwegen en werd een van de bewindvoerders van de Kamer van Amsterdam, één van de zes lokale Kamers van de nieuwe compagnie. Dat bracht de ex-sinjoor veel florijnen op want er waren bijverdiensten.

Elke bewindvoerder had als taak een schip uit te rusten en voor die investering mocht hij een fikse provisie aanrekenen. In 1605 trad Le Maire terug als bewindvoerder, na een hoogoplopende ruzie die niet bijgelegd geraakte over zijn betrokkenheid bij de vroegere Compagnie van de Veertien Schepen.

Syndicaat

Een mokkende Le Maire verzamelde in 1609 acht mannen, waaronder, zoals hij, voormalige Antwerpenaren, voor een syndicaat om stiekem de koers van de VOC-aandelen te manipuleren. Dat bleek niet zeer moeilijk te zijn want de eerste statuten van de VOC lieten een grote handelingsvrijheid toe.

Verhandelbare aandelen? Die stiel moest nog ontwikkeld worden. Mogelijk was bijvoorbeeld zonder eigen geld te besteden een grote positie in de aandelenmarkt van VOC-stukken in te nemen. Le Maire en co speculeerden hierop. Zij verkochten op de termijnmarkt veel meer aandelen dat zijzelf hadden. Die aandelen werden op termijn verkocht tegen een vooraf bepaalde prijs en die prijs kon bij de uiteindelijke transactie hoger of lager zijn dan deze bepaald bij het begin van het contract. Deze verkopen werden blanco genoemd omdat zij niet vermeld stonden in de boeken van de VOC.

Mirjam Janssen: ‘Op zich was en is dat toegestaan, ook bij het hedendaagse short selling, zolang er echte aandelen aan de basis van de transactie liggen. Isaac Le Maire en zijn gezellen verkochten contractueel echter aandelen die zij niet bezaten… Vandaag is dat verboden.’

Plannetje

Wat was het plannetje van Le Maire? Hij en zijn kompanen gooiden roddels over de VOC in de publieke opinie om de koers van haar aandelen te kelderen. Als die op bodemprijzen zaten kocht het syndicaat Le Maire de stukken op om ze nadien te leveren aan de onderschrijvers van contracten die bij hen in het krijt stonden tegen een hogere som per aandeel.

Gevolg: dikke winst. En… grote heibel bij de bestuurders van de VOC die de faam van hun  compagnie beschadigd zagen en hun privé-vermogen voelden krimpen, want zij bezaten allemaal veel aandelen (die dus in waarde waren gezakt). De VOC voerde na gehakketak controlemaatregelen in om deze vroegste ‘short selling’ te beteugelen.

Lukte de vuile streek van Isaac Le Maire? Neen. De foefelaars slaagden niet in de manipulatie van de koers, verloren duizenden guldens, kregen ruzie en gingen uit mekaar. Isaac Le Maire verhuisde naar Egmond in Noord-Holland en broedde op andere wraakplannen tegen de VOC.