Er doet zich een ware crisis voor in de academische wereld van het Nederlands. Zo dalen de studentenaantallen gestaag en neemt het totaal aantal buitenlandse leerstoelen met maar liefst een kwart af.

Dat alles blijkt uit een antwoord van Vlaams minister-president Jan Jambon (N-VA) op een vraag van Vlaams Parlementslid Kristof Slagmulder (Vlaams Belang). Deze laatste stelt dat ‘de Vlaamse regering dringend actie moet ondernemen om het Nederlands meer te promoten en deze evolutie om te keren’. Maar hoe is het zo ver kunnen komen en valt deze trend om te keren?

Te weinig geïnvesteerd in de promotie van de Nederlandse taal

Tussen 22 en 26 augustus 2022 vond aan de Radboud Universiteit in Nijmegen het 21ste ‘Colloquium Neerlandicum’ plaats, een driejaarlijks congres georganiseerd door de Internationale Vereniging voor Neerlandistiek (IVN). De vereniging trok in het verleden al eerder aan de alarmbel en stelt dat Nederlandstalige overheden te weinig inzetten op de wereldwijde promotie van het Nederlands.

Slagmulder deelt deze analyse: ‘De bezorgdheid van het IVN blijkt gegrond. Het aantal studenten Nederlands en neerlandistiek is wereldwijd gedaald.’ De Nederlandse Taalunie, de kennis- en beleidsorganisatie voor de Nederlandse taal, is minder bezorgd op korte termijn. ‘Als deze trend zou betekenen dat de rol en/of kennis van het Nederlands zou verminderen, dan moet ons dat zorgen baren. Maar op basis van deze gegevens deze conclusie trekken, is te verregaand en te voorbarig’, luidt het.

Masteropleidingen het zwaarst getroffen

Vooral de masteropleidingen kampen met een dalend aantal leerlingen, maar deze trend zet zich ook verder in alle taal- en cultuuropleidingen, met Engels als uitzondering. Uit de cijfers die Slagmulder opvroeg, blijkt dat dit fenomeen zich niet enkel voordoet bij de aantallen van studenten, maar ook bij het aantal docenten en buitenlandse universitaire afdelingen.

Zo daalde het aantal buitenlandse leerstoelen tussen 2009 en 2018 van 171 naar 130, een daling van bijna een kwart. Deze huisvesten nog maar 15.000 studenten, maar dat getal komt volgens Slagmulder onder druk te staan omdat de dalende cijfers doen vrezen voor een structurele achteruitgang die niet snel te herstellen zal zijn. ‘Zo een drastische daling moet de alarmbellen doen afgaan’, stelt het Vlaams Parlementslid.

Op de vraag of deze trend gevaarlijk is voor de rol en kennis van het Nederlands wereldwijd, reageert de Nederlandse Taalunie genuanceerd: ‘Het aantal studenten wereldwijd is de afgelopen jaren inderdaad gedaald, maar alle taal- en cultuuropleidingen hebben te maken met dalende studentenaantallen. Het verdwijnen van leerstoelen is daarenboven niet het gevolg van het beleid van de Taalunie of van de Vlaamse of Nederlandse overheid, maar wel van eenzijdige beslissingen van de buitenlandse universiteiten zelf (bijvoorbeeld omwille van bezuinigingen, andere prioriteiten in hun beleid en gebrek aan opvolging van docenten die met pensioen gaan). In enkele gevallen wordt het Nederlands niet meer aangeboden door te weinig inschrijvingen.’

Politieke keuzes in investeringsbeleid

Het investeringsbeleid van andere Europese landen laat ons ver achter zich, zo vindt ook Slagmulder: ‘Als we de vergelijking maken met andere Europese landen investeert Vlaanderen zeer weinig in buitenlands onderwijs in de eigen taal en cultuur.’ Dat wijst ook eerder onderzoek van de Nederlandse Taalunie naar het Europees Talenbeleid uit. Deze concludeert dat de investeringen van Vlaanderen en Nederland in schril contrast staan met die van andere landen.

Vlaanderen en Nederland zouden slecht 7,5 eurocent per inwoner investeren in de onderwijzing van het Nederlands in het buitenland. Vergelijken we dat met landen als Duitsland en Portugal, die respectievelijk 5,3 en 2,8 euro (!) per inwoner investeren, dan lijkt het investeringsbeleid van de Nederlandstalige overheden te verbleken.

Ook hierbij geeft de Nederlandse Taalunie een kanttekening: ‘Nederland en Vlaanderen kiezen ervoor om via de Taalunie steun te geven aan buitenlandse universiteiten. Voor Duitsland en Portugal zijn in die bedragen ook de aanzienlijke budgetten opgenomen van hun wereldwijde netwerk van Institutos Camões en Goethe-Institute, met culturele presentatie en eigen taalcursussen voor het brede publiek.’

Ze geeft ook mee dat de Nederlandse Taalunie aan een flankerend beleid doet ten aanzien van de universiteiten, waardoor ze zelf niet doet aan het promoten van de internationale neerlandistiek. ‘Verder is de hoogte van de investering een politieke keuze. De afdelingen zijn de sterkhouders van de internationale neerlandistiek. Het flankerend beleid zorgt ervoor dat de studie ter plekke draagvlak heeft, maar dat het beleid een beperkte invloed heeft op het voortbestaan van een afdeling’, verduidelijkt de vereniging.

Negatieve trend

Kortom, het is overduidelijk dat het Nederlands en de neerlandistiek op het internationaal academisch vlak onder druk is komen te staan en dat deze trend geenszins als positief gezien kan worden. Echter is de teloorgang van het aantal buitenlandse leerstoelen en studenten nog niet voor volgend jaar, zo blijkt uit de nuances van de Nederlandse Taalunie.

Wel moet er door de Vlaamse overheid nagedacht worden over het investeringsbeleid inzake de promotie van de Nederlandse taal in het buitenland, zodat ze kan voorkomen dat de schadelijke effecten voor een structurele en omkeerbare neerwaartse trend zullen zorgen.