Het Dobbs-besluit (2022) van het Amerikaanse Hooggerechtshof, waarbij Roe v Wade (1973) inzake abortus werd hervormd, is een model in zijn soort. De 213 gemakkelijk leesbare bladzijden bestaan uit de beslissing, gevolgd door de mening van de opsteller (rechter Samuel Alito), daarna de concurring opinions, en tenslotte de dissenting opinions. Dit is een meesterlijk arrest. Het is als een symfonie van het recht in actie, eenvoudig van vorm, breed en doordringend in zijn geschuif met precedenten, resonerend met de krachtige waarden die de Amerikaanse grondwet doorweven.

Twee categorieën grondwettelijke rechten

In het arrest wordt eraan herinnerd dat er twee categorieën grondwettelijke rechten zijn: de rechten die in de Grondwet zijn neergelegd en de rechten die in de geschiedenis van de Verenigde Staten zijn verankerd.

Volgens de arresten van het Hof beschermt ‘het Veertiende Amendement’ twee categorieën van materiële rechten: rechten die worden gewaarborgd door de eerste acht amendementen op de Grondwet en rechten die als fundamenteel worden beschouwd en nergens in de Grondwet worden genoemd. Bij de beslissing of een recht in één van deze categorieën valt, is de vraag of het recht ‘diep geworteld is in (onze) geschiedenis en traditie’ en of het essentieel is voor het ‘stelsel van geordende vrijheid’ van deze natie. (…) De term ‘vrijheid’ alleen biedt weinig houvast. Historisch onderzoek is dus van essentieel belang telkens wanneer het Hof wordt verzocht een nieuwe component te erkennen van het door de Due Process Clause beschermde ‘vrijheids’-belang. Bij de uitlegging van het begrip ‘vrijheid’ moet het Hof zich hoeden voor de natuurlijke menselijke neiging om hetgeen het Veertiende Amendement beschermt, te verwarren met de vurige opvattingen van het Hof over de vrijheid die Amerikanen moeten genieten. ‘

Gewoonterecht

Toch, vervolgde het Hof, is abortus als recht vreemd aan de Amerikaanse geschiedenis van vóór Roe. Tot het einde van de 20e eeuw bestond er in het Amerikaanse recht geen grondwettelijk recht op het verkrijgen van een abortus. Geen enkele grondwettelijke bepaling van een staat had een dergelijk recht erkend. Tot een paar jaar voor Roe had geen enkele federale of staatsrechtbank een dergelijk recht erkend. Ook geen wetenschappelijke verhandeling.

In feite was abortus al lang een misdaad in elke staat. Volgens het gewoonterecht was abortus, althans in bepaalde stadia van de zwangerschap, strafbaar en werd abortus in alle stadia als illegaal beschouwd met zeer ernstige gevolgen. Het Amerikaanse recht volgde het gewoonterecht totdat een golf van wettelijke beperkingen in de jaren 1800 de strafrechtelijke aansprakelijkheid voor abortussen uitbreidde. Tegen de tijd dat het Veertiende Amendement werd aangenomen, had driekwart van de staten abortus in alle stadia van de zwangerschap strafbaar gesteld. Deze consensus duurde voort tot de dag van het Roe-besluit. ‘

Radicale visie

Laten we wat van de achtergrond in herinnering brengen. Roe was geen besluit dat abortus legaliseerde onder strikte en beperkende voorwaarden, met inbegrip van de duur, zoals de meeste Europese landen hebben gedaan. Uitgaande van een bijzonder radicale visie op abortus, legaliseerde Roe abortus zonder tijdslimiet, waarbij de keuze van de gelegaliseerde duur en de beperkende criteria aan de staten werd overgelaten.

Om Roe te citeren: een staat kan zich terecht beroepen op belangrijke belangen bij de bescherming van de gezondheid, de handhaving van medische normen en de bescherming van potentieel leven. Op een bepaald moment tijdens de zwangerschap worden deze respectievelijke belangen dwingend genoeg om regulering van de factoren die de beslissing tot abortus bepalen te rechtvaardigen. … Wij concluderen derhalve dat het recht op privacy ook het besluit tot abortus omvat, maar dat dit recht niet absoluut is en moet worden afgewogen tegen zwaarwegende belangen van de staat bij de regulering”. Roe, 410 U.S. op 154

Drie trimesters

Om een evenwicht te vinden tussen het recht van vrouwen op privacy en het belang van de overheid om de gezondheid van moeders en het prenatale leven te beschermen, creëerde Roe het trimester-kader. In het eerste trimester oordeelde het Hof dat een staatsregering geen beperkingen mag opleggen aan de mogelijkheid van een vrouw om voor een abortus te kiezen, afgezien van minimale medische waarborgen, zoals de eis dat abortussen worden uitgevoerd door gediplomeerde artsen.

Vanaf het tweede trimester oordeelde Roe dat bewijs van verhoogde risico’s voor de gezondheid van de moeder de staten een dwingend belang gaf om medische voorschriften inzake abortusprocedures vast te stellen, op voorwaarde dat deze redelijk waren en ‘eng toegesneden’ op de bescherming van de gezondheid van de moeders. Vanaf het begin van het derde trimester – het punt waarop de foetus levensvatbaar wordt volgens de medische technologie die begin jaren zeventig beschikbaar was – oordeelde Roe dat het belang van een staat bij de bescherming van het prenatale leven zo dwingend werd dat het alle abortussen wettelijk kon verbieden, behalve wanneer dit noodzakelijk was om het leven of de gezondheid van de moeder te beschermen.

Het belangrijke punt is dat Roe abortus legaliseerde zonder tijdslimiet, en staten toestond (maar niet verplichtte) het na zes maanden te verbieden. Wat Dobbs hervormt is geen bescheiden, gematigde en evenwichtige uitspraak: het is de meest extreme visie op abortus die men kan bedenken.

Europese commentaren

Ik hoor de kreten van afschuw van de Europese commentatoren. Zoals in het geval van wapens (het Tweede Amendement), zou het misschien gepast zijn dat Europese analisten het Amerikaanse volk het respect tonen waarmee zij alle culturen van de wereld overvloedig tevreden stellen? De Amerikaanse beschaving hoeft zich niet te schamen, noch morele lessen te krijgen van de Europeanen.

De context is belangrijk. Het is de context van een Amerikaans links dat zo geradicaliseerd is dat het in verschillende staten wetgeving heeft voorgesteld om abortus tot aan de vooravond van de geboorte te legaliseren – wat de definitie van kindermoord is. Het is niet ongewoon om bij pro-abortusdemonstraties in de Verenigde Staten borden te zien met activisten die eisen dat zij ‘mijn baby mogen doden als ik daarvoor kies’. Dat is de definitie van moord.

De Grondwet neutraal

Dit belangrijke debat zit vol gemeenplaatsen die slechts in simpele zielen bestaan; de werkelijkheid is complex.

Door drie grondwettelijk gezinde rechters in het Hooggerechtshof te benoemen, is Trump de auteur en aanjager van de afschaffing van ‘Roe vs Wade’ (1973). Roe gaat de geschiedenis in als een beslissing die is genomen in strijd met de grondwet; een archetype van wat de Fransen ‘gouvernement des juges‘ noemen. Zoals rechter Clarence Thomas ons eraan herinnert, zijn er in de Verenigde Staten drieënzestig miljoen abortussen uitgevoerd sinds Roe vs Wade (sic). Het zal aan de staten zijn om over abortus te beslissen, elk in overeenstemming met de opvattingen en overwegingen van hun respectieve bevolkingen, ‘zoals het geval was gedurende de eerste 185 jaar van de Amerikaanse geschiedenis’ (rechter Kavanaugh):

De Grondwet kiest geen partij in het abortusvraagstuk. De tekst van de Grondwet verwijst niet naar of omvat geen abortus. Zeker, dit Hof heeft geoordeeld dat de Grondwet niet opgesomde rechten beschermt die diep geworteld zijn in de geschiedenis en de traditie van deze natie, en impliciet deel uitmaken van het concept van geordende vrijheid. Maar het recht op abortus is niet diep geworteld in de Amerikaanse geschiedenis en traditie, zoals het Hof vandaag uitvoerig uitlegt. Wat abortus betreft, is de Grondwet dus noch pro-leven noch pro-keuze. De Grondwet is neutraal en laat het aan het volk en zijn verkozen vertegenwoordigers over om deze kwestie via het democratisch proces op te lossen. (pagina 2 van rechter Kavanaugh’s mening)

Om verder te gaan. In zijn concurring opinion to Dobbs wijst rechter Clarence Thomas erop (blz. 2 van zijn opinie) dat de manier waarop het Hof het Veertiende Amendement heeft gebruikt om rechten uit te vinden die in de Grondwet niet bestaan, in ruimere zin moet worden herzien.

Grondwet versus staatsbeleid

Wat men wil is niet de verdwijning van de overeenkomstige rechten. Het is slechts een terugkeer naar het onderscheid tussen grondwettelijke rechten, waarvan de bescherming tot de verantwoordelijkheid van het Hooggerechtshof behoort, en wat een zaak is van federaal en staatsbeleid, dus van de Amerikaanse democratie.

Concluderend, Dobbs is een gematigd besluit dat de radicale regeling herroept die door Roe in bedrog van de wet is ingevoerd. Het echt afgemeten karakter van Dobbs moet benadrukt worden. Verscheidene rechters benadrukken in hun concurring opinions dat Dobbs geen rechten ondermijnt; dat staten vrij blijven om abortus te legaliseren als zij dat willen; dat niets een burger van de VS ervan weerhoudt om in een van die staten een abortus te laten uitvoeren; en dat Dobbs uiteraard geen civielrechtelijke of strafrechtelijke terugwerkende kracht heeft. Gezien het symbolische en reële belang van de Verenigde Staten, lijdt het weinig twijfel dat Dobbs diepgaande invloeden zal hebben.

Dobbs betekent geen juridische revolutie; het kan worden gezien als het begin van een culturele verschuiving naar een meer levensreddende visie op abortus.