Als een lopende vuurtje

Ja, het is erg dat het Amazonewoud in brand staat en dat zal de zuurstofhuishouding van deze planeet niet ten goede komen want bomen halen CO2 uit de lucht en zetten die om in zuurstof. En effectief, de Braziliaanse president Jair Bolsonaro wil ontbossen om plaats te maken voor de agro-industrie, vooral de winstgevende sojateelt.

Twitter

Maar ik wil het terzijde even hebben over foto die de Franse president Macron gebruikte om zijn punt te maken over die bosbrand onder de hoofding ‘Notre maison brûle’. Bolsonaro en zijn medewerkers hadden die tweet blijkbaar eens goed bekeken en vastgesteld dat het een foto betrof die al minstens zestien jaar oud was omdat de fotografe in 2003 was overleden. Nogmaals: chapeau van dat op te merken, want niets trekt zo goed op een bosbrand als een andere bosbrand. Denken wij dan, en dacht ongetwijfeld ook de uitgebreide schare medewerkers van Emmanuel Macron.

Want zo’n Franse president verzint die tweets natuurlijk niet zelf en houdt zich ook niet bezig met het uitzoeken van de bijpassende plaatjes. Wanneer ik uit haast een foute foto gebruik om een artikel te illustreren duurt het meestal geen halfuur of iemand heeft het gezien, en dan sta je met de billen bloot. Maar op het Elysée zijn ze dus even slordig, en dat geeft te denken over de globale kwaliteit van de communicatie. Blijkbaar doet de waarheid er niet zoveel toe, het gaat vooral om het effect van de boodschap. Dat is een gevaarlijk hellend vlak, waar de sofisten in de Griekse oudheid al graag op bewogen, maar dat vandaag nog veel sterker speelt omwille van de alom heersende beeldcultuur.

Plaatjescultuur

Het idee is inderdaad ten eerste dat er overal een plaatje bij moét, of het is ongeloofwaardig. Als de VRT nieuws brengt over bijvoorbeeld de budgetten voor het onderwijs, dan rukt er een cameraploeg uit om wat plaatjes te schieten van een school, het geeft niet dewelke. Geen beeld betekent geen boodschap, dat wisten de Jezuïeten al in de contrareformatie, en zetten dadelijk al wie een penseel kon vasthouden aan het werk om de katholieke leer te verluchten met voor het volk bevattelijke prentjes. Dat heeft geniale meesterwerken opgeleverd als Rubens’ kruisafneming, maar het hervestigde ook de macht van de Kerk vanuit de premis dat beelden de waarheid spreken. Quod non. Soms verhult het beeld meer dan het onthult.

Want ten tweede wordt er gemorst met plaatjes en steekt het blijkbaar niet zo nauw. Er bestaan tegenwoordig beeldbanken die thematisch werkelijk over alles materiaal hebben, ten gerieve van media, journalisten, maar dus ook de communicatiesector. Daardoor wordt het verleidelijk om instant-beschikbaar materiaal te plakken in een tekst, een boodschap, en die tot trigger te maken, datgene wat de woorden op sleeptouw neemt. Speciaal omtrent die branden in het Amazonewoud plakt iedereen maar raak, soms foto’s van tien jaar oud. Ook presidenten in hun tweets.

Maar dat is dus buiten Jair Bolsonaro gerekend. Want ten derde verschuift dit het zwaartepunt van de discussie naar de authenticiteit van een foto.  Of wordt de ‘vervalsing’ gebruikt als argument om alles onder te sneeuwen en in een mistwolk te hullen. Brandt het Amazonewoud wel echt? Meer dan elke zomer? En zijn de branden misschien wel niet aangestoken door NGO’s zoals Bolsonaro nu beweert? Of door de Franse geheime dienst? Wie zal het zeggen, als de foto al niet deugt. Voor je het weet heb je weer twee kampen, zoals met het klimaatdebat: de believers en de ontkenners, zij die geloven dat de helft van het Amazonewoud eraan gaat, en zij die zeggen dat er niets aan de hand is.

Met een kanon op een mug

Instagram

De snelheid van het Twittermedium is daar uiteraard niet vreemd aan. Het kort op de bal spelen, waarin politici als Donald Trump uitblinken, gecombineerd met de noodzakelijke beknoptheid van de boodschap (nu 280 tekens), versmalt het debat tot een regen van uitroepen waar ‘volgers’ in meegaan, maar waar elke reflectie of nuance ontbreekt. Met weerom het beeld als dominant argument.

De manier bijvoorbeeld hoe VB-voorzitter Tom Van Grieken zich liet vangen aan de foto van een leeuwenvlag die werd in brand gestoken, door een totaal onbekende jonge dame op Instagram gezet, bewijst hoe weinig er nog wordt nagedacht en hoe slecht ook dit soort politici worden begeleid. Van Grieken herpostte de foto met de nodige commentaar waarin de gegevens van de persoon in kwestie zichtbaar waren, waardoor ze dagenlang haatberichten over zich heen kreeg. Sorry, maar dit is met een kanon schieten op een mug. Ook hier was vooral het beeld de trigger, daar dient Instagram ook voor. Beroepspolitici zouden beter moeten weten, hopelijk worden er lessen uit getrokken.

Bosbranden, leeuwenvlaggen in de fik, het gerucht verspreidt zich als een lopend vuurtje. Twitter en Instagram zijn helemaal het terrein van politici en persjongens geworden, met een agressieve verkleutering tot gevolg. Als dat democratie is mogen ze het van mij hebben. En zeggen dat al die sociale media toch maar dienen om reclame te maken, de kassa rinkelt altijd in de buurt van San Francisco, wat u ook dagelijks verzint. Dat in gedachte houden zou al kunnen helpen om de kunst van de traagheid en de stilte wat te beoefenen.