Hypatia verenigt een aantal onafhankelijke academici die bezorgd zijn over de bedreiging van de academische vrijheid en de vrijheid van meningsuiting door opkomende fenomenen als woke-activisme en cancelcultuur. Onder hen bekende namen als Mark Elchardus, Leo Neels en Boudewijn Bouckaert. Initiatiefneemster is dr. Astrid Elbers. Dat vraagt om meer dan één woordje uitleg. 

Wat verstaat Hypatia onder woke?

Astrid ELBERS:  ‘Woke is een beweging die kruispuntdenken, ook wel bekend als de cultus van het slachtofferschap, combineert met identiteitsdenken. Woke bekijkt de wereld, de geschiedenis en onze maatschappij steeds door een identitaire lens. De beweging is momenteel dominant in onze cultuur en onze instellingen. Ze heeft zich vanuit de academische wereld verspreid. Daar is de invloed ook het sterkste.’

‘In dit denken worden mensen louter gezien als slachtoffers van verschillende soorten discriminatie. Bijvoorbeeld een zwarte lesbische vrouw wordt volgens deze ideologie driedubbel gediscrimineerd omdat ze zwart is, omdat ze vrouw is en daar bovenop omdat ze lesbisch is. Die optelsom van discriminatie heet intersectionaliteit. De wokers ontlenen status aan dat slachtofferschap . Deze ideologie is dus niét emanciperend, integendeel. Daar ligt meteen een belangrijk contrast met de burgerrechtenbeweging van eind de jaren 60.’

Hoe uit zich dat aan onze universiteiten?

‘We zien steeds meer dat men zich gaat terugplooien op onze ‘kleine identiteiten’ die men bekijkt als ‘zaligmakend’. Het personeel van de universiteiten wordt nu bijvoorbeeld aangespoord om zijn gekozen voornaamwoorden op te nemen in de e-mailhandtekening bijvoorbeeld. Wil ik aangesproken worden met ‘zij/haar’ of iets anders? Alsof dat relevant zou zijn bij de uitoefening van mijn job! Ik hoef dat toch niet te adverteren? En al helemaal niet in hoofde van mijn functie.’

Die cultuuroorlog lijkt zich vaak concreet te uiten in een taalstrijd?

‘Ja, en dat is helemaal niet onschuldig. Men holt de betekenis van woorden uit of men vervangt de betekenis van cruciale concepten door een andere inhoud. Zo wordt elk debat nutteloos en praktisch onmogelijk. Mensen praten steeds meer naast elkaar. Daarnaast worden medewerkers nu ‘gesensibiliseerd’ om een heel specifiek ‘inclusief’ taalgebruik te hanteren.’

‘Je voelt aan dat we afglijden naar een meer beklemmende en meer repressieve omgeving met aanzienlijk minder vrijheid. Op dit moment zijn zulke ‘aanbevelingen’ nog niet dwingend. Nog niet…  Je merkt ook dat veel collega’s niet mee willen doen, velen uit principe. Ik hoor in de wandelgangen veel commentaar op die ‘aanbevelingen’ en taalcodes.’

Woke activisme is niet binair; on/off. Het lijkt eerder een glijdende schaal van geleidelijk toenemende repressie en onvrijheid, naarmate meer activisten in de organisatie actief worden. Het begint altijd met een onschuldig klinkend pleidooi voor meer rechtvaardigheid. Hoe heb jij die evolutie zelf ervaren de voorbije jaren?

‘Ik studeerde in de jaren ’90, toen van woke nog niks te merken was. Het credo was toen: academische vrijheid boven alles. Progressief zijn betekende dat je vocht voor vrije meningsuiting. Alles kon gezegd worden, ook al kon het mensen choqueren. Toen ik later ging doctoreren in Leiden merkte ik dat daar het klimaat enorm politiek correct was. Dat was de periode 2009-2013. Als je daar onderzoek wou doen over iets als kolonialisme dan lag de conclusie van dat onderzoek eigenlijk bij voorbaat vast.’

Is dat niet het omgekeerde van wat wetenschap hoort te zijn? Zo wordt het geloof in wetenschap en de universiteit toch compleet onderuit gehaald?

‘Het lijkt op wat James Lindsay, Peter Boghossian en Helen Pluckrose aanklaagden met hun hoax papers. Die controverse staat bekend als de ‘Grievance Studies Affair.’  Ze slaagden erin compleet verzonnen papers gepubliceerd te krijgen in erkende wetenschappelijke publicaties. Hun conclusie was: zo lang je de ideologische lijn volgt van het identiteitsdenken en het kruispuntdenken, dan krijg je alles gepubliceerd, zelfs als het totaal verzonnen is.’

‘Toen ik na mijn doctoraat in Leiden terug in België aan het werk ging merkte ik ik dat de sfeer ook hier ondertussen gekenterd was in de richting van veel meer ‘politieke correctheid’. Ook in mijn vakgebied geschiedenis. Ondertussen zijn we aanbeland bij een punt en een tijd waar je niét meer zomaar alles kan zeggen wat je denkt. Er is censuur en die neemt toe. Er wordt gecanceld, mensen worden niet benoemd of aan de kant geschoven. De tijd van het vrije woord is echt voorbij. Dat gebeurt niet van de ene dag op de andere. Die evolutie is volop aan de gang. Het is als een kikker die langzaam gekookt wordt. Jonge mensen die instromen hebben het nooit anders geweten…dat is een probleem.’

U steekt uw nek uit en neemt initiatief om deze trend te keren.Hoe reageren ‘progressieven’ op uw initiatief? Heeft zich dat vertaald in negatieve gevolgen voor uw loopbaan? Zijn er pistes die voor u nu al afgesloten zijn?  Of is het allemaal veel subtieler?

Best grappig: als je op LinkedIn iemand feliciteert met de volgende carrièrestap dan reageren er 300 mensen met ‘likes’ en felicitaties. Als je opkomt voor vrije meningsuiting dan reageren er amper drie, terwijl het gaat om de mening van een zeer grote meerderheid. Niemand durft zich uiten. Deze beweging is intimiderend en boezemt bij velen angst in. Ik moet wel zeggen dat de reacties naar mij persoonlijk goed meevallen. Toen ik in oktober terugkwam  na de controverse vorig jaar en mijn petitie om twee belaagde personeelsleden van UA te steunen heb ik geen negatieve gevolgen ondervonden.’

‘Sommigen vreesden dat ik eruit zou vliegen maar dat is niet gebeurd. Ik heb wel een sereen gesprek had met de rector. Ik kreeg ook veel bijval van collega’s die me in bijzijn van andere collega’s bedankt hebben voor mijn initiatief. Dat heeft me echt aangenaam verrast. Ik heb ondertussen gemerkt: als iemand zich durft uitspreken zijn er veel anderen die ook durven volgen.’

Welke richting willen jullie uit met Hypatia? Wordt het een denktank? Een lobby? Gaan jullie richting academisch/wetenschappelijk onderzoek? Of wordt het een meldpunt en een support groep?

‘Misschien is het nuttig hier wat toelichting te geven want dat werd niet helemaal accuraat weergegeven in de media. Er is inderdaad een meldpunt maar dat is maar een klein facet van wat Hypatia wil doen. We hebben een vereniging opgericht die veel meer is dan alleen maar een meldpunt.’

‘We willen graag een zicht krijgen op hoe groot het probleem is in ons land en we willen dat graag in kaart brengen. We willen de betrokkenen een hart onder de riem steken in de wetenschap dat ze hun verhaal bij ons kwijt kunnen. We hebben geen sanctionerende functie dus we zijn helemaal geen ‘kliklijn’. Het is eerder een positieve ondersteuning van mensen die met de excessen en repressie van woke geconfronteerd werden.’

In het buitenland bestaan al soortgelijke organisaties. Aan welke initiatieven spiegelen jullie zich?

‘We hebben een globaal manifest en we willen graag organisch groeien. Al onze  zusterorganisaties staan op onze website. We willen de waakhond zijn over de academische vrijheid en de vrijheid van meningsuiting. We streven naar academische en geen ideologische criteria bij beoordeling van personeelsdossiers. Het vermoeden van onschuld bij personeel en studenten vrijwaren wanneer ze beschuldigd worden voor “woke transgressies”.’

‘We willen een gesprekspartner worden van academische besturen. Daarom willen we aan elke universiteit vertegenwoordigers hebben. Enkel de Universiteit van Hasselt ontbreekt nog in ons netwerk. We willen ook een informatie en debat platform zijn. Onze website mag uitgroeien tot een verzamelpunt en kenniscentrum. We willen ook symposia organiseren.

De Universiteit van Hasselt stuurde eerder zijn kat naar het symposium over woke dat Universiteit Antwerpen vorig jaar organiseerde. Is er dan een gradatie in de ‘wokeness’ van onze universiteiten?  Je ziet bijvoorbeeld dat verschillende proffen van UGent onbevreesd tegen de culturele hegemonie durven inroeien.  Ik denk aan Tijl De Bie, Wouter Duyck, Stijn Baert… Bij andere universiteiten lijkt dat veel minder het geval.

‘Dat is moeilijk te bepalen. Je kan sommige standpunten van een rector bestempelen als woke en andere dan weer helemaal niet. Bijvoorbeeld wanneer Filip Dewinter is komen spreken ondanks protest. Hij heeft zijn boekvoorstelling zonder veel problemen kunnen organiseren.  Het zijn gemengde signalen.’

Wat is de verantwoordelijkheid van de overheid in deze materie? De kernopdracht van een universiteit is waarheidsvinding. Dat is onmogelijk zonder de garantie op vrije meningsuiting. Je kan geen wetenschap beoefenen in een klimaat waar iedereen hetzelfde denkt. Is het geen dringende taak van de overheid om dit fundamenteel principe te verdedigen? En wat zegt het over onze overheid als ze dat niet doet?

‘In een ideale wereld zou het een zorg van de overheid moeten zijn. Maar door de hegemonie van woke ideeën in alle lagen van onze instellingen lijkt dat niet zo eenvoudig. Dat zal allicht de reden zijn waarom dat nog niet is gebeurd.’

Je hebt enerzijds een woeste woke meute, de toetsenbord-tijgers die hun haat spuien via sociale media en anderzijds de leidinggevenden in onze instellingen. De woke warriors hebben op zich geen macht, maar ze krijgen die alsnog doordat kopstukken van onze instellingen weigeren om de fundamenten van onze westerse beschaving te verdedigen. Ze geven geen leiding, integendeel ze volgen de woke meute. Is die lafheid niet de belangrijkste oorzaak waarom deze ideologie onze maatschappij verder kan blijven versplinteren?

‘Waarom wordt er naar de woke beweging geluisterd? En niet naar andere onzin?  Ik denk dat dat te maken kan hebben met die verpakking: opkomen voor rechtvaardigheid en dergelijke, empathie, mensen niet kwetsen. Maar de ideologie erachter is heel anders. Mensen worden in slachtofferschap geduwd en helemaal niet geëmancipeerd.’