Sinds de Silicon Valley Bank vorige week donderdag 60% daalde op de beurs is het vertrouwen in de bankensector flink afgenomen. Verschillende banken kwamen in de problemen en niets wijst er voorlopig op dat deze problemen kortstondig van aard zullen zijn. Hoe zijn deze problemen precies ontstaan?

Om de hedendaagse problemen te begrijpen moeten we enkele jaren terug in de tijd naar de periode rond 2020. De onrust op de beurzen, veroorzaakt door een nieuw virus in China, veroorzaakte een stevige rentedaling. In de Verenigde Staten daalde de rente van 3,2% in 2018 tot een dieptepunt van 0,52% in augustus van het jaar 2020. Ook op de beurs was er paniek over de aanstaande lockdowns. De beursindexen daalden met tientallen procenten en al snel kozen beleggers voor obligaties boven aandelen wat één van de oorzaken van de rentedaling was.

Om een absolute crash te voorkomen kwamen de centrale banken in actie met verschillende opkoopprogramma’s. Deze opkoopprogramma’s van duizenden miljarden waren bedoeld om obligaties op te kopen om op deze manier banken te ondersteunen met voldoende reserves die zij vervolgens zouden kunnen gebruiken om noodlijdende ondernemingen steun te bieden.

Wat is een opkoopprogramma?

Quantitative Easing of kwantitatieve verruiming in het Nederlands is een chique term voor een opkoopprogramma van de centrale bank. Dit gaat als volgt: de centrale bank ‘print’ geld. Het creëert  geld door een knop op hun computer in te drukken. Met dit geld gaat de centrale bank vervolgens leningen opkopen, deze verhandelbare leningen worden ook wel obligaties genoemd.

Het opkoopbeleid heeft als gevolg dat de vraag naar deze obligaties stijgt, de centrale bank wil ze immers graag kopen. Doordat de vraag stijgt, vaak meer dan het aanbod van deze obligaties, worden de obligaties meer waard en hierdoor daalt de rente.

Praktisch voorbeeld

Een praktisch voorbeeld om het één en ander duidelijk te maken. Het bedrijf AB Inbev, de wereldberoemde brouwerij die onder andere Jupiler en Stella brouwt, heeft geld nodig voor een nieuwe brouwerij. Men is van plan 20 miljoen euro te gaan lenen om deze nieuwe brouwerij te kunnen bouwen. Het bedrijf heeft uitgerekend dat het de 20 miljoen euro na tien jaar kan terugbetalen. En waar een kleine bakker bij uitbreidingsplannen naar het dichtstbijzijnde bankkantoor zou stappen met de vraag of deze de gevraagde lening zou kunnen verstrekken, geldt dit niet voor grote bedrijven als AB Inbev. Zij kiezen ervoor om te gaan lenen op de kapitaalmarkt.

Dit heeft als voordeel dat je als bedrijf minder afhankelijk bent van één bank en bovendien is lenen op de kapitaalmarkt vaak goedkoper dan lenen bij de bank. Om goed gebruik te kunnen maken van de mogelijkheden die de kapitaalmarkt biedt, splitst AB Inbev de lening van 20 miljoen op in 20.000 delen van 1.000 euro. Iedere lening van 1.000 euro is dan één obligatie. Hierdoor kan een belegger makkelijker de obligatie kopen zonder meteen extreem afhankelijk te worden van één bedrijf.

De markt verwacht ook rendement te maken als ze geld lenen aan AB Inbev, daarom geeft AB Inbev een jaarlijkse vaste vergoeding aan de houder van de obligatie. Deze vergoeding wordt de couponrate genoemd. In ons voorbeeld gaan we uit van een coupon van 50 euro. De koper van de obligatie leent dus 1.000 euro aan AB Inbev voor een periode van 10 jaar. In ruil hiervoor krijgt de koper een bedrag van 50 euro per jaar en na 10 jaar krijgt hij zijn uitgeleende 1.000 euro terug.

Centrale bank grijpt in en verlaagt zo de rente

De obligaties van 1.000 euro met een looptijd van 10 jaar en een coupon van 50 euro worden op de markt gebracht en tot vreugde van het management wordt er precies 20 miljoen mee opgehaald. Dit betekent dat de markt de waarde van deze obligatie precies inschatte op 1.000 euro. Nu begint de centrale obligaties op te kopen, maar de bestaande bezitters van een obligatie willen deze pas verkopen als ze winst maken. Met andere woorden, de centrale bank moet meer betalen dan 1.000 euro om een obligatie te kunnen kopen.

Door dit vraag en aanbod-mechanisme beginnen de prijzen van de obligaties te stijgen en enkele maanden later is de marktprijs van de obligatie gestegen tot 1.500 euro. De coupon is echter nog steeds 50 euro per obligatie. Als je dan de jaarlijkse rente uitrekent valt op dat deze erg is afgenomen. Bij een prijs van 1.000 euro was de jaarlijkse rente 5%, 5% van 1.000 euro is immers gelijk aan de coupon van 50 euro.

Nu de prijs 1.500 euro is geworden is de rente gedaald tot 3,33%. Dit alles door het opkopen van obligaties door de centrale bank. De rente en de prijzen van obligaties zijn dus rechtstreeks met elkaar verbonden, een hoge rente zorgt voor goedkope obligaties, een lage rente voor dure obligaties.

Waarom viel de Silicon Valley Bank om?

Deze specifieke Amerikaanse bank was gefocust op de tech-industrie. De tech-industrie deed  het extreem goed in de coronajaren, iedereen werkte overdag via Zoom en keek ’s avonds Netflix of een andere streamingsdienst. Hierdoor stroomde het geld binnen en dit werd allemaal op rekeningen van de Silicon Valley Bank (SVB) gezet.

De bank besloot om met dit geld obligaties te kopen terwijl de rente extreem laag was en obligaties dus relatief duur waren. Doordat de rente ondertussen bijna 3% hoger is dan op het dieptepunt in 2020 waren hun obligaties sterk in waarde gedaald. Dit is geen probleem, zolang je de obligatie maar niet moet verkopen.

Helaas voor SVB gaat het vandaag de dag een stuk minder goed met de tech-industrie. Bedrijven halen in grote getale hun geld van hun rekening om de sterk afgenomen winsten en opgelopen kosten te kunnen compenseren. Hierdoor moest SVB de aangekochte obligaties met grote verliezen verkopen. Een bank heeft immers nooit al het geld van zijn klanten in kas. Deze verliezen waren zo groot dat ze extra geld wilden ophalen door nieuwe aandelen uit te geven.

De markt zag dit als een groot risico en de koers van SVB daalde met 60% in één dag waardoor extra geld ophalen praktisch onmogelijk werd. Vervolgens is de handel in de aandelen van SVB stopgezet en nam de financiële regulator in de VS de controle over. Vanaf dat moment was de bank in feite failliet.

De angst voor nieuwe faillissementen is groot, zo blijkt uit de beursuitslagen die de dagen hierna volgden. Credit Suisse lijkt nu op omvallen te staan, de markten schatten de kans op faillissement in rond de 50%. En aangezien Credit Suisse ruim drie zo groot is als SVB en qua grootte vergelijkbaar is met Lehman Brothers kan men wellicht spreken van een nieuwe bankencrisis.

Probleem niet uniek

De centrale banken zijn al jaren bezig met het beheersen van de rente op een manier die onnatuurlijk was. Na de eurocrisis was onze economie een zieke patiënt, een groot gedeelte van de eurozone was (en is) verslaafd aan schulden. In plaats van een ontwenningscursus besloot de Europese Centrale Bank dat het tijd was om onze schuldverslaving te versterken door de gevolgen hiervan te verbloemen met opkoopprogramma’s en een veel te lage rente. Volgens verschillende economen is dit beleid mede verantwoordelijk voor onze extreem hoge inflatie.

Nu blijkt dat de afkickcursus richting een strenger monetair beleid nare bijwerkingen heeft, staan onze beleidsmakers voor een beslissende keuze. Gaan we door op de weg van renteverhogingen met een mogelijke bankencrisis tot gevolg? Of wordt de keuze gemaakt om de inflatie uit te laten razen zonder verdere maatregelen?