Behoud van Zwarte Piet is dringende noodzaak

Wij zouden Zwarte Piet moeten uitzwaaien: weg met die man uit het Sinterklaasfeest, zowel in Nederland als in België. Het betreft een slecht voorbeeld: zwart en een ondergeschikte rol. Niet te handhaven. Dat begrijp ik niet. Hij lijkt mij een aanstelling voor het leven waard. Juist om onze diversiteit te bewaren! 

Onhoudbaar

Bizar genoeg gaat het debat over Zwarte Piet uit van een onhoudbaar doel: maak Sinterklaas weer speciaal voor iedereen! Het sinterklaasfeest is helemaal geen feest speciaal voor iedereen en zal dat ook nooit kunnen zijn. Onze multiculturele samenlevingen staan bol van (al dan niet religieus gevoede) festiviteiten, manifestaties en uitingen van zeer uiteenlopende aard. Het is ondoenlijk van iedereen in België en Nederland te verlangen dat hij/zij zich zonder meer kan vinden in elk ervan. Er is geen festiviteit of manifestatie of er is wel meer of minder gegronde kritiek op te leveren. Vrijwel altijd is er sprake van een (symbolische) vorm van discriminatie, vanwege levensovertuiging, politieke gezindheid, godsdienst, ras, geslacht, mensenrechten en wat al niet meer.

Er is ongetwijfeld door iedereen een lange lijst samen te stellen van aanstootgevende symbolen, gedragingen en uitingen van de ander. Naast roetzwarte Zwarte Piet valt te denken aan: karnaval, ramadan en het Suikerfeest, vossenjacht, dreadlocks, jongensbesnijdenis, Amsterdam Gay Pride, het Koningshuis, borstvoeding in het openbaar, spotprenten, kerstmis, Poerim (Lotenfeest), Moederdag, lesbisch moederschap, (Stalinistisch/Maoïstisch) rood, abortus, Manneke Pis, het nationale volkslied, monogamie, hoofddoekjes, prostitutie, schotelantennes, Chinees Nieuwjaar, euthanasie, (halal)vlees, 21 juli als Nationale Feestdag, paaseitjes, dierentuinen, Bevrijdingsdag, Koerden, Divali, bijzonder onderwijs, tambú, kermis, naaktstranden, wellnesscentra, homohuwelijk, enzovoorts, enzovoorts. 

Dreadlocks

De strijd tegen racisme lijkt het ontslag van Zwarte Piet te rechtvaardigen. Zwarte Piet zou hét symbool van racisme zijn. Symbolen roepen de praktijk van vernederen op. Weg ermee. Gaan we met het opruimen van dergelijke symbolen allemaal meedoen?

Een willekeurig voorbeeld: wordt het geen hoog tijd een gevecht aan te gaan tegen het dragen van dreadlocks? Het laten groeien van het kroezige haar tot woeste manen vormt namelijk hét symbool van dictatoriale macht, uitbuiting en racisme.

Voor de religieuze beweging van het rastafarianisme, ontstaan in Jamaica, is het dragen van dreadlocks een symbolische toenadering tot hun god. Die god wordt algemeen Jah genoemd en betreft Haile Selassie, ofwel Ras Tafari, de Overwinnende Leeuw van de stam van Juda (en nog een reeks van eretitels). In de haardracht van dreadlocks imiteert de rastafariër de manen van de leeuw en verbindt zich zodoende met de geest van de leeuw van Juda. Daarenboven onderstrepen de ‘manen’ de dominante rol die de man in deze beweging speelt: vrouwen zijn er om kinderen te baren, te koken en om te (be)dienen.

Het rastafarianisme heeft naast deze ‘zwarte god’ nog als basisprincipes dat blanken inferieur zijn aan zwarten en dat het zwarte ras voorbestemd is over de wereld te heersen. Bob Marley heeft die ondergang op luchtige reggaeritmes en onder het genot van ganja (hasj) bezongen. 

De aanblik van dreadlocks is een gruwel voor mij en eenieder die zich ook maar enigszins realiseert welk een potentaat Haile Selassie (1892-1975) is geweest en wat het rastafarianisme voorstaat. Mijn racisme, witte privileges en getroebleerde bewustzijn worden gekritiseerd door mensen waarvan meerdere de dreadlocks op hun eigen hoofd cultiveren. Moet ik dreadlocks tolereren, terwijl die het symbool zijn van dictatuur, uitbuiting en racisme? Ik dacht het niet. 

Verdraagzaamheid

Het lijkt gerechtvaardigd om te zeggen: haal eerst de balk eens uit je eigen oog, voor je je bemoeit met de splinter in de mijne (zie voor deze uitdrukking de Bijbel, waarop ook de rastafariërs zich beroepen). Nee, daartoe roep ik de dreadlocks niet in beeld. Het gaat mij om de reikwijdte van verdraagzaamheid.

Wanneer tolerantie iets betekent, dan is het het verdragen van uitingen die je om enigerlei reden tegen de borst stuiten. Dit is geen pleidooi voor grenzeloos je ‘eigen ding’ doen. De Belgische en Nederlandse (grond)wetten zijn en blijven leidend. Desalniettemin moeten we ons realiseren dat alle sociale, etnische en religieuze groepen in onze samenlevingen zich inlaten met aangelegenheden die ‘de ander’ nauwelijks door de strot krijgt (in figuurlijke en soms zelfs letterlijke zin). Eenieder mag wel wat meer water bij de wijn doen. Anders is het ondoenlijk om met elkaar in België en Nederland te wonen en stevenen wij af op Noord-Koreaanse gelijkheid, eenstemmigheid en harmonie. 

Bovendien heeft iedereen, zo mogen we gevoeglijk aannemen, de handen vol aan het verzet tegen daadwerkelijke onderdrukking en uitbuiting, te beginnen binnen de eigen sociale, religieuze en etnische groep. Het bestrijden van de veronderstelde symboliek van uitbuiting – zoals Zwarte Piet of dreadlocks – schijnt mij toe als symptoombestrijding. Dat leidt vrijwel altijd tot behoud van het ongenoegen of zelfs het verergeren van de kwaal. 

Harmonie

Zo zal het ons ook vergaan met het Pietenpact in België en de verkleuring van de roetzwarte Zwarte Piet tot blanke met roetvegen in Nederland. Onder druk van een beperkt aantal meer of minder gekleurde (Afro-)Belgen en –(Afro-)Nederlanders doen we water bij de wijn. Die zal vervolgens niet meer te drinken zijn.

Met het nodige cynisme laat zich de ontwikkeling tekenen, die gaande is. En dan stop ik met Zwarte Piet. En dan schaf jij je dreadlocks af. En dan stop ik met vlees eten en alcohol drinken.  En dan stop jij met het oproepen tot gebed vanuit een minaret. En dan stop ik met het luiden van de kerkklok. En jij stopt met het dragen van hoofddoekjes. En dan laat ik mij besnijden. En dan … Zo wordt het toch nog een feest voor iedereen, niet waar? 

Ook in Noord-Korea zijn er een beperkt aantal kapsels mogelijk. Daar gaan we  voor, ja toch? Voor die Noord-Koreaanse gelijkheid, eenstemmigheid en harmonie. 

Foto (c) Reporters

dr. Aart G. Broek is sociaal wetenschapper en deskundige conflict-, agressie- en geweldsbeheersing; auteur van onder meer De terreur van schaamte; Brandstof voor agressie (2015) en Dwarsliggers; Tegenspraak onder schaamteloos leiderschap (2013).

Noot: Voor deze gedachtegang heb ik mij mede laten inspireren door het essay ‘Two Concepts of Liberty’ van Isaiah Berlin; verkrijgbaar in vertaling als boekuitgave, verzorgd door Uitgeverij Boom, Amsterdam, 2015.

Over rastafarianisme (en andere Caribische sociaal-culturele fenomenen) kun je terecht in: Aart G. Broek, Het zilt van de passaten; Caribische literatuur in de twintigste eeuw. Haarlem: In de Knipscheer, 2000.