Heel wat landen rommelen constant aan hun belastingwetgeving. Het maakt het onleesbaar en onuitvoerbaar, neigt constant naar de windrichting van de dan zittende politieke formatie, bouwt koterijen op koterijen wat gemiddeld tot nog meer ongelijkheid leidt. En meer nog: het veronachtzaamt in stijgende mate de basisprincipes die de basis moeten zijn van iedere kwalitatieve belastingwet.

Eens in de zoveel decennia moet er dan werk gemaakt worden van een grote schoonmaak, helaas weeral onder leiding van de dan zittende politieke coalitie. Het uitbesteden aan een politiek-neutraal (dus niet Hoge Raad voor de Financiën-achtige instellingen) platform lijkt me wenselijker.

Belastinghervorming in België

Ook in België woedt die discussie al een tijdje. Van Peteghem en zijn vrienden zijn al een poos bezig met het voorbereiden van een grote belastingherziening. We horen er niet al te veel van, maar wat we horen stemt niet bepaald hoopvol. Er wordt toch te veel gedacht aan wijzigingen die vertrekken vanuit de bestaande belastingstructuur en te weinig (of niet) vanuit basisprincipes.

Het gaat ook nog wel even duren. Het kan zomaar zijn dat het niet eens meer voor deze regeerperiode is. De volgende coalitie zal dan – zeker bij een andere ideologische samenstelling – toch weer even wat aan de randen gaan schaven, desnoods het terug naar de onderste lade van de diepvriezer verwijzen (voor fundamentele herziening).

Angstgevoel

Enig angstgevoel maakte zich wel van me meester toen ik, nog wel op verrijzeniszondag, las dat de CD&V bij monde van haar voorzitter Coens en in een soort van ultieme doodsreutel aankondigde dat de partij zich ging heruitvinden (wel pas dit najaar) en zou komen met ‘radicale’ voorstellen die zouden moten leiden tot een aanzienlijk verbetering van de inkomenspositie van ‘de mensen’.

Wie ‘die mensen’ zijn is me niet duidelijk. Want met een staatsschuld van 120%+ zal er toch ook nog wat centjes richting staatskas moeten blijven vloeien. Dus je hebt blijkbaar ‘de mensen’ en ‘die andere mensen’. Dat moet nog even worden uitgezuiverd, wat lastig is in een partij van ‘enerzijds/anderzijds’. De geloofwaardigheid komt het in ieder geval niet ten goede, iets wat net de bedoeling is van deze vooralsnog – grotendeels – marketingcampagne.

Belastingherziening is simpelweg vaak gewoon ‘andere ellende’

Een mooi staaltje van wat er allemaal kan mislopen bleek op Goede Vrijdag (er moet toch wat te lijden zijn). Nederland kampt sedert 2001 met een aanzienlijk probleem. De staatssecretaris destijds (Vermeend) vond het een goed idee om belegbaar vermogen te belasten tegen een forfaitair tarief (in die dagen tegen 4%) ongeacht de werkelijk behaalde winsten. U voelt het al aan: belastingficties behoren echt wel tot de binnenste cirkel van de hel.

In praktijk betekende dat dat mensen die hun belegbaar vermogen op een spaarrekening lieten staan, minder rendement haalden dan waarover afgerekend diende te worden en de personen die belegden in bijvoorbeeld de aandelenmarkten kwamen er met een minimale bijdrage vanaf.

Onrechtvaardig als principe maar de staatssecretaris was van mening dat wie geen 4% kan halen op zijn vermogen een echte ‘schlemiel’ was en dus dan maar diende te betalen. Dat nog even los van de vraag welk deel je waar belegt vaak afhankelijk is van de totale omvang van dat belegbaar vermogen. Wat voor iedereen anders is.

Succesvol procederen

In recente jaren werd er vlot geprocedeerd tegen deze regel. En dat met stijgend succes. In eerste instantie was de Hoge Raad van mening dat een belastingfictie niet wenselijk was als men de werkelijke inkomsten kon vaststellen en belasten. De Nederlandse banken (die de belastingen dienden in te houden) en belastingdienst steigerden want dat opsporen van rente, interesten en dividenden per belastingplichtige was een moordklus en de IT-infrastructuur van de belastingdienst kon dat niet aan. Dat terwijl het buurland (ja wij dus) al jaren dat principe toepaste.

Het is trouwens dezelfde Nederlandse belastingdienst die er niet in slaagt om het BTW-tarief van 9% naar 4% (een nieuwe tariefgroep) terug te brengen in hun systemen op groenten en fruit voor 2025. Want Rutte 4 vindt dat de mensen gezond moeten kunnen eten. Ook hier kan het IT-systeem niet volgen. Dan maar direct 0% maar ook dat gaat even duren. Dat dat BTW-uitsparing bij het huidige inflatieniveau gewoon verdwijnt in de winstmarge van de winkelketen laten we even terzijde.

Meer recent kreeg het kabinet dan een nieuwe veroordeling aan haar broek, maar dan met de boodschap dat de getroffen belastingplichtige van dit forfaitair regime dienden gecompenseerd te worden. Gemiddeld begrote kostprijs: 12 miljard euro.

Dan maar een vermogensaanwas-belasting

Dat kon dus niet zo blijven duren en dus koos het huidige kabinet voor een vermogensaanwasbelasting. Dat is een combinatie van belasting op werkelijke rendementen (interesten, dividenden, royalties) maar ook een directe jaarlijkse heffingen op de niet-gerealiseerde (in Belgische belastingtermen ‘latente’) meerwaarden.

‘Lekker dan!’ zei de gemiddelde Nederlander. Toegegeven, het is beter dan een forfaitaire heffing op passieve inkomsten. Maar helaas is de latente vermogensaanwasbelasting een nieuw kruidvat van ellende. Even een overzichtje van de ellende:

– Door inkomen te belasten dat niet gerealiseerd is (i.e. latent) stapt men af van het principe dat belasting geheven wordt op inkomen dat werkelijke genoten en gerealiseerd is geworden. Het is dus eigenlijk weer een nieuwe belastingfictie die wordt ingevoerd.

– Hoe rechtvaardig het is, zal deels afhangen van het tarief dat men erop loslaat. Dat is nog niet bepaald.

– Het nieuwe model realiseert een liquiditeitsval voor belastingplichtigen. De belasting op niet-gerealiseerd vermogen zal moeten worden betaald door andere liquide (of liquide gemaakte) bestanddelen van de belastingplichtige. Problematisch is dat in alle dimensies, zeker daar in de schenk-en erfbelasting (net zoals in België) een doorschuifregeling bestaat om een liquiditeitskrater te vermijden.

– Voor een aantal vermogensbestanddelen is die latente meerwaarde op jaarbasis makkelijk vast te leggen (bijvoorbeeld aandelen of obligaties) wegens de aanwezigheid van een dagprijs. Maar voor anderen is dat helemaal niet zo. Denk bijvoorbeeld aan voor onroerend goed. Daar zou men de Waardering Onroerende Zaken (WOZ)-waarde (zeg maar het kadastraal inkomen maar dan wel geïndexeerd en geactualiseerd) gaan gebruiken.

Maar dat is geen marktprijs maar een bureaucratisch en door de overheid vastgestelde prijs van onroerend goed om de belasting erop te bepalen. Dus toch weer een fictie. Meer nog: als tussenmaatregel zou er gekozen worden om de (evolutie van de) marktrente op hypotheekleningen te gebruiken om de jaarlijkse ongerealiseerde aanwas te gaan bepalen. Dus fictie op fictie. Dante Alighieri zou dit wel wat vinden.

– De doodslag: men is nog niet eens zeker dat vermogensverliezen in latere jaren, maar nog steeds ongerealiseerd, mogen worden verrekend/terugbetaald met eerdere heffingen op aanwasjaren. Een mooi staaltje misplaatste arrogantie van de analytische ‘studeerkamerethiek’.

Principes?

Misschien toch maar beter van principes vertrekken. In dit geval gaat het om een verschillende en historisch gelegitimeerde behandeling van inkomens en meerwaarden in het belastingrecht. De eerste komen uit een bron. De tweede zijn het gevolg van een vervreemding van de bron.

Die bron zal men moeten vervangen als je het samengestelde economisch potentieel van de markt niet wil fnuiken en dus daarom ook traditioneel lager belast enkel bij realisatie. Soms is teruggrijpen naar de basisprincipes beter dan het zich bedienen van een bedenkelijke hijgerige progressieve expertise.