Ons land tuimelt opnieuw een flink aantal plaatsen achteruit in de jaarlijkse wereldwijde ranglijst van de persvrijheid, waarin ruim 170 landen opgelijst staan. Eindigde België in 2021 nog op een verdienstelijke 11e plaats, dan zakten we vorig jaar al 12 plaatsen en belanden we nu zelfs op een beschamende 31ste plaats.

Wat hebben Samoa, Namibië, Moldavië en Zuid-Afrika met elkaar gemeen? Ze scoren op vlak van persvrijheid allemaal beter dan ons eigen land in de jaarlijks index van de persvrijheid van Reporters Zonder Grenzen (RSF). Nu mogen dergelijke rankings altijd met een korreltje zout worden genomen – de criteria zijn niet altijd even zaligmakend en vaak is het moeilijk om landen één op één met elkaar te vergelijken – voor een West-Europees land is dit toch een lichte blamage.

Niet geheel toevallig voeren ook in deze ranglijst de Scandinavische landen alweer de boventoon – naast Ierland vervolledigen Noorwegen, Zweden, Denemarken en Finland de top vijf – en Nederland eindigt op zes. Ook alle andere buurlanden, Duitsland, Luxemburg, het VK en Frankrijk, scoren inzake persvrijheid een stuk beter dan ons land. Opvallend ook: zelfs in tijden van oorlog aan de grenzen van het continent blijft de EU veruit de beste plaats voor journalisten om te werken. Het aantal EU-lidstaten waar de werkomstandigheden voor journalisten het voorbije jaar verbeterden, lag tweemaal zo hoog als het aantal EU-landen waar de persvrijheid achteruit boerde.

Nieuwe online-initiatieven

‘Dit rapport doet ons land toch enigszins onrecht aan’, vindt Pol Deltour, nationaal secretaris van de Algemene Vereniging van Beroepsjournalisten in België. ‘Onze score is ook echt wel een stevige breuk met het verleden: tot voor twee jaar kampeerden we in die ranking altijd rond de tiende plaats.’ Deltour wijt de stevige terugval deels aan de meetmethode van RSF, waarbij relatief kleine schommelingen in een bepaalde score al snel een grote impact kunnen hebben. Onder meer het economische mediaklimaat, het pluralisme in de media en de mate waarin journalisten aan geweld worden blootgesteld zijn criteria die daarbij gehanteerd worden.

‘Het klopt dat de grote kranten hier voornamelijk geconcentreerd zitten bij enkele zeer grote mediagroepen, maar tegelijk zijn er de voorbije jaren in ons land toch ook enkele boeiende nieuwe online-initiatieven ontstaan. Onder meer Doorbraak.be is daar een mooi voorbeeld van. Je kan dus moeilijk beweren dat alternatieve media hier geen kans krijgen. Geweld tegen journalisten – zowel van betogers als van de politie – blijft sowieso altijd een aandachtspunt. Jaarlijks registreren we bij ons meldpunt een vijftiental meldingen en elk incident is er uiteraard één te veel, maar scoren we op dat vlak dan zoveel slechter dan Nederland? Misdaadjournalisten worden daar almaar vaker bedreigd, en toch staat Nederland dit jaar op een zesde plaats in de ranglijst. Ik heb dus echt wel het gevoel dat deze ranking de waarheid enigszins geweld aandoet. Tegelijk kunnen we uiteraard niet ontkennen dat zo’n slechte score wel degelijk impact heeft. Het wordt een stuk lastiger om andere Europese landen die het niet zo goed doen op vlak van persvrijheid met de vinger te wijzen.’

Oost-Europa

Ook globaal genomen gaat het met de persvrijheid overigens niet echt de goede kant uit: volgens het nieuwe rapport is de toestand ‘problematisch’ in bijna veertig procent van Europa en Centraal-Azië. Amper 15 procent van de landen in Europa en Centraal-Azië krijgt echt een goed rapport. Opvallend genoeg maakt Oost-Europa daarbij niet zo’n slechte beurt. Zo steeg Polen, toch een land dat op dat vlak regelmatig onder vuur ligt, negen plaatsen en belandt het nu op een 57e plaats. Hongarije klimt van de 85ste naar de 72ste plaats, en Tsjechië en Slowakije presteren zelfs een pak beter dan ons land.

Volgens Reporters Zonder Grenzen is de mediasector in ons land – in tegenstelling tot pakweg Hongarije – wél vrij van politieke druk. Een vaststelling die enigszins ingaat tegen de bevindingen van het onderzoek over ‘media-afhakers’ waar de Erasmus Hogeschool enkele weken geleden mee uitpakte. Daaruit bleek onder meer dat een groeiende groep mediagebruikers in ons land de klassieke media wantrouwen, net omdat ze boos en gefrustreerd zijn over de ‘eenzijdigheid’ en het gebrek aan ‘tegenstem’.

‘Politieke druk op de media is er natuurlijk overal’, vindt Deltour. ‘Maar je kan toch moeilijk in alle ernst beweren dat de media in ons land in de zak zitten van de politiek. Ik zal niet ontkennen dat er op dit moment bijvoorbeeld wat discussie mogelijk is over de rol van de openbare omroep, of dat de berichtgeving tijdens de pandemie hier en daar soms wat kritischer mocht, maar ik zou dat zeker niet willen veralgemenen.’