‘Belgium, a state of mind’: de ontknoping van een surrealistische grap

Na de Griekse kwestie (financieel-economisch), de vluchtelingenchaos (economisch-cultureel) en dieselgate (economisch-ecologisch) zou de huidige terreurcrisis wel eens de druppel kunnen zijn die de Europese emmer doet overlopen.

Europa kan de veiligheid van zijn burgers niet garanderen. Veiligheid is natuurlijk altijd betrekkelijk en een complex gegeven,- er vallen in de EU nog altijd veel meer verkeersdoden per jaar te betreuren dan terreurslachtoffers-, maar het is pas in acute noodsituaties dat men beseft hoe machteloos het apparaat tegenover een dreiging staat, en hoe weinig immuniteit het systeem bezit tegen vijandige elementen.

Met name is vooral het vrij verkeer van personen een ongelooflijke opportuniteit gebleken voor terreurzaaiers om ongehinderd de EU te doorkruisen. Vanuit Turkije, maar ook intern, tussen Molenbeek en Parijs bijvoorbeeld. Autostrades zonder grenzen, het was lange tijd de natte droom van allerlei Verhofstadt-achtige visionairen, maar nu is het een nachtmerrie geworden.

Daarnaast is er de gebrekkige samenwerking van politie- en veiligheidsdiensten die er maar niet in slagen om transnationaal tot een gecoördineerd, soepel draaiend uitwisselingssysteem van gegevens te komen. Dat is een vreemde paradox die aan Europa blijft plakken: teveel eenheid én te weinig. Te veel geforceerde en van bovenaf opgelegde Gleichschaltung, en te weinig gezonde coöperatie.

Binnen deze onwerkbare paradox schittert België op een bedenkelijke manier als miniatuurversie van het disfunctionele EU-bouwsel. Na Parijs, 13/11 wordt ons land in de internationale pers zelfs gedefinieerd als een failed state, een staat waar de overheid geen controle heeft over haar grondgebied, en waarvan de instellingen alleen nog bestaan als kartonnen decorstukken, waarbinnen gepriviligieerde hoogwaardigheidsbekleders hun persoonlijk ego mogen etaleren.

Deze perceptie van het ‘onernstige België’ bestaat al langer. Alleen is sinds zowat een week de valse bodem eruit geslagen: dit land is een gevaar voor zijn omgeving. De draconische fase-4-maatregelen in Brussel zijn het beste bewijs.

Hopeloos maar niet ernstig

In feite is Molenbeek de (hopelijk) laatste uitloper van het surrealistische imago dat België zichzelf heeft aangemeten. Een mijlpaal daarin was het Belgische EU-voorzitterschap onder Guy Verhofstadt. Met als motto ‘Belgium, a state of mind’ koos men voor de legendarische bolhoed van de schilder René Magritte (1898-1967), om het kleine land op de wereldkaart te zetten als een weliswaar chaotisch maar toch grappig en charmant koninkrijkje met negen parlementen, acht regeringen (het juiste aantal wordt onder experten betwist) en drie hoogste rechtscolleges.

Het idee, komende uit de koker van VLD-strateeg Noël Slangen (zelf ook lang niet onbesproken) was grensverleggend: alles wat niet werkte, kon onder de noemer ‘surrealistisch’ geplaatst worden. Een gerecht met lichtjaren achterstand, treinen die nooit op tijd rijden, eindeloze kasteelpalabers tussen taalgroepen met weerom ondenkbare compromissen als steeds voorlopig resultaat, teksten die aan beide kanten een verschillende betekenis krijgen,… het was allemaal dankzij het surrealistische genie dat in dit landje rondwaart, en zijn beslag krijgt tussen Manneken Pis, het bier, de chocolade en de frieten.

Zo werd de non-identiteit verheven tot meta-identiteit. Maar ondertussen werden de problemen ook onder de mat geschoven, en gold het mantra van de multicultuur als hét alibi om alle tegenstellingen te negeren, zoals die tussen Vlaamse en francofone cultuur/mentaliteit en, jawel, deze tussen autochtone leidcultuur en allochtone subculturen.

Brussel gold als de kers op die surrealistische taart. In theorie de tweetalige hoofdstad van België, maar in werkelijkheid een Babyloneske etalage van de Eurocratie op amper een vierkante kilometer, met daaronder een uitgestrekt, gistend amalgaam van allochtone getto’s die steeds meer een monocultureel mosliminsigne begonnen te krijgen, met alle sociale druk van dien.

Dat verontrustte de politieke klasse nauwelijks, want zo zat België nu eenmaal in elkaar: chaotisch en onefficiënt. Belgium, a state of mind. Om dat te klemtonen bleef de hoofdstad bestuurd door 19 aparte gemeentes (die in een moderne grootstad eigenlijk maar de status van kwartieren mogen hebben) met elk een eigen politiecorps, en verdeeld in 6 zones. Leg dat uit in het buitenland, en ze vallen plat van het lachen,- quod erat demonstrandum.

Ach, het was gewoon ’typisch Belgisch’, en een voortvloeisel van het grote compromismodel, in dit geval tussen de twee grote francofone partijen, PS en MR, die elk hun baronieën in stand wilden houden. Tot op vandaag wijst de Brusselse minister-president Rudi Vervoort (PS), toppunt van cynisme deze dagen, de fusie af.  “Brussels’ nest of radicalism is just one of the failings of a divided, dysfunctional country”, aldus de gezaghebbende Amerikaanse politieke webstek Politico.

Het is rechtstreeks door dit bestuurlijke kluwen dat heel de extremistische zwam onopgemerkt verder woekerde, gemaskeerd door een couscousgeur die de neus van weldenkende, vooral ‘progressieve’ Belgofielen streelde. Parijs 13/11 is dus wel degelijk voor een deel ontstaan uit de ‘Belgische ziekte’. Dat moet voor analytische geesten een aanleiding zijn om de houdbaarheid van de Belgische constructie zelf in vraag te stellen.

Positief nationalisme

De Fransen hebben alleszins hun conclusies getrokken. Na 13/11 is Frankrijk vast besloten om zijn eigen veiligheidspolitiek door te zetten, met een strikt grenzenbeleid en een sluitende radar tussen Marseille en Valenciennes. En complexloos onder de vlag van de rechtstaat en de laicité. België is voor hen een quasi-bestuurloze staat zoals we er nog een aantal in Afrika kennen, die als een permanente bron van onveiligheid wordt gezien.

Het nieuwe Frans-nationalistische élan dat Hollande heeft ingezet –dat moet men hem nageven- werkt anderzijds weefselversterkend, en moet ook allochtonen van alle gezindten, afkomst en religieën herverbinden rond een republikeins statement. Het trauma kan helend zijn en op langere termijn mensen verbinden. Dit positief nationalisme zal wellicht school maken in een gedestabiliseerd Europa. Hier schuilen kansen voor nieuwe regionale autonomie. Voor het mondiaal terrorisme is dat een slechte zaak: meer grenzen, een kleiner raster met fijnere mazen, meer vat op allerlei individuele en collectieve migratiestromen, meer weefselhechtheid, meer identitair bewustzijn, meer sociale controle.

Uiteindelijk zal Europa terug zijn momentum vinden door deze schaalverkleining die rust en veiligheid kan brengen. Uiteraard moet dat gepaard gaan met een grensoverschrijdende samenwerking op politioneel vlak: het 21^ste eeuwse wereldnationalisme kan zich niet permitteren om als een 19^de eeuws eilandnationalisme te fungeren. Ook op klimaatvlak trouwens is die samenwerking een must.

Voor de failed state België is er in dat nieuwe Europa van de republieken geen plaats meer. Misschien moet Frankrijk Wallonië wel annexeren, wordt Brussel een stad met een internationaal statuut, en mag Vlaanderen kiezen tussen autonomie of aansluiting met Nederland.

Al deze opties staan open, behalve de handhaving van het surrealistische bolhoeduniversum. Goed voor het museum, maar niet in de echte wereld, want slecht voor de gezondheid.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.