Benelux als laboratorium

Enkele weken geleden was ik nog eens in Amsterdam. Wat is dat toch een mooie stad. Steden waar water door stroomt doen mij wat. Steden met prachtige boekhandels ontroeren mij nog meer. Amsterdam heeft de twee. Holadijee! Hoewel niet gepland, stond het in de sterren dat ik bij Scheltema zou uitkomen en daar uren verwijlen. Met Hollandse bescheidenheid kondigt Scheltema zichzelf aan als de grootste boekenwinkel van Nederland en wellicht is dat ook zo. De geestelijke rijkdom daar in de rekken tart de verbeelding. Oorspronkelijk van het Pajottenland, ben ik verworden tot een Brusselaar, maar daar bij Scheltema in Amsterdam voelde ik mij een provinciaal.

Het viel mij op dat boeken die in de boekhandels in Vlaanderen (en ik kom op nogal wat plaatsen) prominent aanwezig zijn, in Amsterdam helemaal ontbraken en dat terwijl ik in de naar eigen zeggen grootste boekhandel van Nederland was. Anderzijds lagen er ook stapels boeken die ik nooit in Vlaanderen aangetroffen heb. Ik geef een voorbeeld: ‘Aan het eind van de dag’ van Nelleke Noordvliet. Prachtige meeslepende en confronterende roman over een oude politica die met zichzelf geconfronteerd wordt wanneer een jonge academica een biografie over en met haar wil schrijven. Nelleke Noordvliet, in Vlaanderen nog niet van gehoord. Spijtig, want wat een mooie taalbeheersing. Die dame heeft nochtans een omvangrijk oeuvre bij elkaar geschreven. Zij zou in Vlaanderen ook geen onbekende mogen zijn. Als je een leuk boekje hebt samengesteld zoals ‘1000 vergeetwoorden om te koesteren’, dat onder het label van van Daele uitgebracht is, dan sta je toch wel op de literaire kaart. Ik dacht eerst: dit boek is misschien zo recent dat het nog niet naar Vlaanderen afgescheept is. Maar neen, Nelleke Noordvliet ligt met haar laatste boek nog altijd niet in de Vlaamse boekhandel.

Dan moet je weten dat Scheltema op een steenworp ligt van de Brakke Grond, het Vlaams Cultuurhuis, midden in het theaterdistrict aan de Nes. Het centrum werd in 1981 door de Vlaamse overheid geopend om de Vlaamse identiteit in Nederland te profileren. Blijkbaar krijgen ze geen Vlaams boek naar de overkant van de straat in de grootste boekhandel van Nederland. De Vlaamse literatuur wordt klaarblijkelijk niet geprofileerd. Het centrum zou ook de Vlaams-Nederlandse uitwisseling gaan bevorderen. Als die uitwisseling er al is, dan is Nelleke Noordvliet daar niet bij. Wie veel kookboeken leest zal vaststellen dat de Nederlandse versie van anderstalige kookboeken meestal tot stand komt door een vertaling in Nederland. Daarmee stremt de melk in Vlaanderen. Wij leggen de dingen anders uit, gebruiken andere woorden en benoemen dezelfde producten anders. Als je dat niet weet, word je een gefrustreerde zoeker in de winkelrekken van de warenhuisketens of speciaalzaken. Dikwijls ben je beter met het origineel in het Engels of het Frans en je eigen vertaling. Niet echt gelukt die Taalunie. Maar wij betalen er wel mooi geld voor.

Nog nooit heb ik Vlaanderen en Nederland intellectueel zo ver uit elkaar voelen liggen, als daar in Amsterdam bij Scheltema op een steenworp van het Vlaams Cultuurhuis. Taalunie? Het is maar hoe je het bekijkt …

De ironie wil, dat niet zoveel later de Nederlandse ADHD-politicus Geert Wilders aankondigde dat als hij de verkiezingen wint (lees de absolute meerderheid haalt), hij Vlaanderen bij Nederland wil voegen. Die hotemetoot heeft zich natuurlijk nog geen seconde afgevraagd of wij daar in Vlaanderen wel zitten op te wachten. Neen dus. Belachelijk eigenlijk om zoiets te verklaren. Het lijkt wel of er in de Lage Landjes aan grote politiek zal worden gedaan, zoals weleer, ten tijde van Keizer Karel. En iedereen weet hoe dat afgelopen is. Juist, met een dikke scheur, zoals met het Grote Nederland na de nederlaag van Napoléon. Als Wilders denkt dat zes miljoen Vlamingen in grote getallen op hem en zijn PVV zouden stemmen, dan heeft hij het goed mis. Als we dat wel zouden doen, dat zou pas een goede Belgenmop zijn.

Als Wilders een ernstig politicus was, zouden we zijn Groot-Nederlands plan als vijandig moeten beschouwen. Een daad van agressie tegen de Belgische Staat en tegen het Vlaamse Gewest en de Vlaamse Gemeenschap. Openlijk verklaren dat men een deel van een ander land aan het zijne wil toevoegen is, indien ernstig, een daad van oorlog. Dat niemand Wilders ernstig neemt, blijkt in de eerste plaats uit het feit dat er in België geen strafonderzoek naar hem is geopend. Het gerecht heeft inderdaad wel wat beters te doen.

Dat neemt niet weg dat er niet weinig Vlaamse intellectuelen (mijzelf meegerekend) zijn die graag in Nederland vertoeven. Het ‘orangisme’ herleeft zelfs in het denken en schrijven over geschiedenis en in de staatsvorming. Laat ons eerlijk zijn, we benijden mekaar om zoveel dingen, dat dit alleen maar kan betekenen dat we veel gemeen hebben. Dat wil natuurlijk nog niet zeggen dat we, ons verleden indachtig, staan te springen om terug onder eenzelfde staatshuishoudelijk dak te kruipen. De vooruitziendheid van Wilders gaat duidelijk niet verder dan de verkiezingen. Daardoor wordt het project dat wij wel gemeenschappelijk hebben, verwaarloosd: de Benelux. Die verwaarlozing is bewust, want de PVV heeft zich bij de parlementaire goedkeuring van het Verdrag van de Benelux Unie (Den Haag 17 juni 2008) onthouden. De PVV verklaarde daarbij dat zij deze samenwerkingsvorm niet accepteerde omdat zij een Groot-Nederlands ideaal heeft. Flauwe kul dus.

België, Nederland en Luxemburg. Drie kleine landjes, elk afzonderlijk in de verdrukking wegens te licht bevonden in een wereld die razendsnel verandert en waarin de grote staten op zichzelf of in internationale samenwerkingsverbanden hun wet van de sterkste proberen op te leggen. Samen in één eigen internationale instelling hebben die landen meer betekenis. De Benelux die door onze regeringen in het buitenland in september 1944 werd opgericht als een douane-unie voor vrij verkeer van goederen, fungeerde als een laboratorium voor de latere EEG (Europese Economische Gemeenschap). Volgens het oorspronkelijke EEG-Verdrag (artikel 233) is de Benelux een Regionale Unie. De bevoegdheden van de Benelux hebben zich met de jaren uitgebreid. De Benelux staat nu ook voor duurzame ontwikkeling, justitie en binnenlandse aangelegenheden en heeft nu Benelux Unie. Nu de Europese Unie onder druk staat door de brexit en de uitbreiding naar het oosten, is het misschien een goed idee om terug in het laboratorium te kruipen en de door Europa erkende Regionale Unie te verdiepen en beter vorm te geven.

Jan Ghysels is advocaat, erkend grondwetsspecialist verbonden aan de Universiteit Gent.