Minister van Volksgezondheid Vandenbroucke sprak op het VTM-middagnieuws van 14 november over de mogelijkheid om vaccinatie voor iedereen te verplichten. Waar hij vroeger vond dat het ‘debat over een verplichting ons niet vooruithelpt’, vindt hij nu dat dat debat gerust mag starten. Zelf is hij ondertussen voorstander van zo’n verplichting.

Dat kwam voor mij als een schok. Een minister van Volksgezondheid die pleit voor de schending van het fysieke zelfbeschikkingsrecht van de burger doet mij denken aan een minister van Justitie die pleit voor de herinvoering van de doodstraf. Ik wil die pleidooien aanvaarden, maar alleen als er héél goede argumenten zijn. Voor mij zijn er geen héél goede argumenten voor een vaccinatieverplichting als 92% van de Vlaamse bevolking (+12) al vrijwillig gevaccineerd is, vaccinatie de besmetting slechts heel gedeeltelijk afremt, en vaccinatie na enkele maanden ook maar matig meer beschermt tegen hospitalisatie. Ik begrijp dat principes soms moeten wijken voor pragmatische overwegingen, maar in dit debat zijn de pragmatische overwegingen gewoon niet sterk genoeg.

Bultincks dilemma

In de politieke wereld kreeg Vandenbroucke veel steun, vooral van de PS en Vooruit geloof ik, en opmerkelijk weinig tegenwind. Bij de opiniemakers in de pers kon hij op instemming rekenen. Bultinck vond dat Vandenbroucke de bocht al veel eerder had moeten maken. Volgens hem hadden we maar de keuze tussen verplichte vaccinatie of volledige lockdown. Tertium non datur.

Hoe Bultinck aan dat dilemma komt, op een moment dat in België al 65 procent van de gehospitaliseerde covid-patiënten uit de gevaccineerde groep komt*, is mij niet duidelijk. In Vlaanderen met een nog hoger aandeel gevaccineerden zal dat percentage nog hoger liggen. Als men in Vlaanderen 5% meer kan vaccineren door de verplichting, dan liggen de ziekenhuizen nog altijd ‘vol’ en is, in de logica van Bultinck, nog altijd een lockdown noodzakelijk.

Veelzeggend vond ik een passage in het commentaarstuk van Peter Mijlemans (Het Nieuwsblad 16 november). Lees even mee: ‘De druk op de samenleving is onrustwekkend hoog. Wie gevaccineerd is – het overgrote deel van de bevolking – is de golven die hun vrijheid aantasten, hartsgrondig beu. Ze willen niet opnieuw verplicht thuiswerken of met maar vijf een feestje bouwen. Er is geen gram begrip meer voor de kleine minderheid die niet gevaccineerd is. Die worden gezien als de aanstokers van golf na golf. Die de hoogstpersoonlijke vrijheid boven het algemeen belang hebben verheven en iedereen keer op keer in de miserie duwen. Die polarisatie is gevaarlijk. Een verplichte prik, zelfs al lost het de problemen nu niet onmiddellijk op, zou als symbool wel de lucht uit die explosieve bubbel halen.’

Symbool

Niet alles wat hier staat, maar bijna alles, is fout, en op meerdere vlakken tegelijk. Er is vooreerst een fout tegen de logica door de stuitende tegenstrijdigheid. Enerzijds wordt instemmend ‘het overgrote deel van de bevolking’ geciteerd dat de vaccinweigeraars als de oorzaak van de golven voorstelt**, en anderzijds wordt de vaccinatie van die weigeraars voorgesteld als een ‘symbool’ dat ‘de problemen niet onmiddellijk oplost’.

Dat kan niet. Ofwel zijn de vaccinweigeraars de ‘aanstokers’ van de golven, en dan is de vaccinatieverplichting een reële oplossing voor de golven, ofwel is de vaccinatieverplichting symbolisch, en dan zijn de vaccinweigeraars niet de oorzaak en zeker niet de enige oorzaak van de terugkerende golven. Dat laatste is juist. De belangrijkste oorzaak van de huidige golf is de slechts gedeeltelijke effectiviteit van de vaccins tegen de deltavariant – waar mijn vriend dr. Dirk Desreumaux een half jaar geleden al voor waarschuwde.

Breed scala weigeringsgronden

Er is een tweede fout tegen de logica. Mijlemans stelt het voor alsof mensen vaccinatie weigeren omwille van hun ‘hoogstpersoonlijke vrijheid’. Dat is niet zo. Die mensen weigeren een vaccin om allerlei redenen: omdat ze angst hebben voor naalden, vertrouwen op hun robuuste gezondheid, Big Pharma-mensen hun winsten niet gunnen, enzovoort.

De reden die je vaakst hoort is dat ze de gevaren van de vaccinatie als groter inschatten dan de voordelen. Dat kan gaan om de gevaren voor zichzelf (bijwerkingen) of gevaren voor de volksgezondheid (ondermijnen van een veelzijdige natuurlijke immuniteit, selectiedruk die schadelijker varianten van het virus laat ontstaan).

En vanwege die afweging – die niet de mijne is – beroepen ze zich op hun natuurrecht van keuzevrijheid. Zoals ik mij op mijn keuzevrijheid beroep om mij wél te laten vaccineren. Met andere woorden: het principe van de keuzevrijheid staat los van wélke keuze men maakt. Je kunt heel goed voor vaccinatie en tegelijk voor keuzevrijheid zijn. Zoals je ook tegen vaccinatie en tegelijk tegen keuzevrijheid kunt zijn, door bijvoorbeeld voor een vaccinatieverbod te pleiten.

Vervolgens is het hoogst speculatief dat de vaccinatieverplichting, en het debat dat daaraan vooraf gaat, helpt om ‘lucht uit de explosieve bubbel te halen’. Het omgekeerde ligt meer voor de hand. Hetzelfde Nieuwsblad citeert wat verderop immunoloog Johan Neyts: ‘Het risico bestaat dat een verplichting veel weerstand uitlokt.’ En motivatiepsycholoog Maarten Vansteenkiste zegt: ‘Het is een tweesnijdend zwaard. Het verplichten van vaccinatie kan olie op het vuur gooien en verzet uitlokken.’

Morele bezwaren

Maar die bedenkingen aangaande de logica en de motivatiepsychologie verzinken in het niets bij de morele bezwaren. Mijlemans roept immers de frustratie van de bevolking in – over verplicht thuiswerken en feestjesverbod – om de rechten van de kleine minderheid opzij te schuiven. Eigenlijk moeten we Mijlemans dankbaar zijn dat hij het zondebokmechanisme in deze kwestie zo duidelijk formuleert. Mensen zijn inderdaad gefrustreerd als ze in hun welzijn getroffen worden: misoogsten, sterfte in de veestapel, hyperinflatie, armoede. Er komt een moment dat ze ‘het meer dan beu zijn.’ In de geschiedenis zijn dan mensen opgestaan die de heksen, de ketters, de Joden of de koelakken – groepen met een grote symboolwaarde – als zondebok aanboden ‘om lucht uit de explosieve bubbel te halen’. Die mensen waren schurken.

Er is zéker een verschil tussen de historische zondebokken en de huidige vaccinweigeraars. Het is erg plausibel dat niet-gevaccineerden inderdaad een groter aandeel dan de gevaccineerden hebben in de virusverpreiding én in de ziekenhuisopnames. Maar dat aandeel is niet véél groter. Het is niet ‘enorm’ veel groter. Socioloog Geldof zegt: ‘De niet-gevaccineerden veroorzaken verhoudingsgewijs een enorme druk op ons zorgsysteem.’

Strikt genomen is dat juist. Die druk is, als je wil, ‘enorm’. Maar de verhouding waarin vaccinweigeraars bijdragen aan die druk is allesbehalve ‘enorm’. Dat komt omdat hun percentage in de Vlaamse bevolking klein is (5 procent, schat ik) en omdat het procentuele verschil in besmettelijkheid tussen gevaccineerden en niet-gevaccineerden ook klein is. Die twee kleine percentages moet je met elkaar vermenigvuldigen, en dan krijg je een héél klein percentage.

Waar blijft mijn boostervaccin?

En tussen twee haakjes: waar blijft mijn boostervaccin? Ik ben +65 en heb nog altijd geen uitnodiging ontvangen. Als er één fout is waar we Vandenbroucke op mogen afrekenen, dan is het dat hij te laat begonnen is met de boostervaccinatie voor te bereiden. Die bocht heeft hij inderdaad te laat genomen. Hij mocht gerust wachten op wetenschappelijk advies, maar er was geen excuus om de voorbereiding uit te stellen van iets wat zich als een waarschijnlijke maatregel aandiende.

* Ik citeer uit het Sciensano rapport van 5 november: ‘In de periode van 18 tot en met 31 oktober 2021 werden in België in totaal 1816 mensen opgenomen in het ziekenhuis voor COVID-19. Onder hen waren er 565 niet gevaccineerd, 25 gedeeltelijk, 1000 volledig, en de vaccinatiestatus werd niet gerapporteerd voor 226 van hen.’ Als je de niet gerapporteerden en de onvolledig gevaccineerden niet meetelt, kom je op 65% gevaccineerden in het ziekenhuis. Een lezer van Doorbraak maakte, als terechte kritiek op een vorig artikel van mij, de volgende berekening: ‘Het aantal opnames in België ligt op 100 per dag, waarvan 65% gevaccineerde, dus 65 man(vrouw) of 0,00086%. De niet gevaccineerde, dus 35% zijn er dus 35 op een bevolking van 2,5 miljoen of 0,0014%.’ Volgens die redenering maak je dus als niet-gevaccineerde 62 % meer kans om in het ziekenhuis te belanden. Dat moet je dan vermenigvuldigen met het kleine percentage dat niet gevaccineerd is. Wat de meerkans op besmettelijkheid betreft bij niet-gevaccineerden, die moet heel wat lager liggen.

**Mijlemans spreekt van de vaccinweigeraars als ‘aanstokers golf na golf’. Dus ook van de eerste en de tweede golf toen er nog geen vaccins waren? En van de derde golf toen de vaccinatie nog aan de gang was?