Willy Kuijpers is gisteren van ons heengegaan. Waarschijnlijk op sandalen. Kuijpers (1937) was een monument uit de Vlaamse beweging. Hij was tevens een prominent lid van de Volksunie — later de N-VA — waarvoor hij in de Kamer van Volksvertegenwoordigers, de Vlaamse (cultuur)raad, het Europees Parlement en de Senaat zetelde. Kuijpers was een echte volksnationalist en stond bekend om zijn internationaal engagement voor verdrukte bevolkingsgroepen.

Bovenal een zéér lieve mens

Nelly Maes zetelde begin jaren zeventig van de vorige eeuw samen met Kuijpers in het parlement en legde een vergelijkbaar politiek parcours af. Zij is zeer getroffen door Kuijpers’ overlijden. ‘Ik weet dat zijn fysieke toestand de laatste maanden sterk achteruitging, maar zijn optimisme was steeds onoverwinnelijk. Zijn vele mails die hij de laatste tijd nog schreef blaakten van levenslust, enthousiasme en engagement.’

‘Ik moest de laatste tijd vaak aan hem denken omwille van de situatie in Nagorno-Karabach. De situatie van de Armeniërs daar was typisch voor waar Willy mee bezig was, zelfs in de tijd dat wij nog niet wisten waar de minderheden waar hij zich voor inzette op de kaart terug te vinden waren. Hij zou daar in beter omstandigheden vandaag zeker naartoe zijn getrokken. Zijn fysieke moed en zijn engagement blijven spreekwoordelijkvoor mij.’

‘Het feit dat we een Vlaams parlement en een Vlaamse regering — waar ik heel veel van verwacht — hebben, is een verdienste die is toe te schrijven aan mensen zoals Willy. Hij was een uitgesproken nationalist en Groot-Nederlander, maar hij was ook van in het begin bezig met het leefmilieu in Vlaanderen en in de wereld.’

‘Bovenal was hij een héle lieve mens,’ besluit de grande dame van de Volksunie.

Heroïsche actie in Baskenland

Over dat engagement getuigt ook Piet De Zaeger (algemeen directeur N-VA), wiens vader Kuijpers goed kende. ‘Willy vulde het Vlaams-nationalisme in op een heel warme en sociale manier. Hij gaf er ook een internationale component aan. In 1975 — Franco leefde toen nog — trok hij samen met Walter Luyten naar Baskenland om op Aberri Eguna (nationale dag van het Baskische vaderland) een solidariteitsactie te houden aan de kathedraal van Gernika.’

‘In die tijd heerste daar een zeer repressieve dictatuur. Zij hadden zich enigszins vermomd als priesters in lekenkledij, om de Guardia Civil te misleiden. Aan de kathedraal ontplooiden ze een Baskische vlag en deelden ze pamfletten uit. Het houden van een toespraak werd abrupt onderbroken door hun arrestatie. Gelukkig had Willy toen een parlementair mandaat, wat hen waarschijnlijk een pak slaag heeft bespaard. Ze werden even later uitgewezen en over de Spaans-Franse grens gezet. Die actie, op een moment dat er in Baskenland doden vielen, typeert Willy. Die actie was meer dan symbolisch. Zijn huis stond altijd open voor vluchtelingen uit het Baskenland.’

‘Willy kon zeer begeesterd spreken. Hij had veel humor en een geheel eigen stijl en bijna poëtisch taalgebruik. Wat dat betreft paste hij perfect bij zijn echtgenote Lieve, een niet onverdienstelijke dichteres. Hij sprak met veel historische referenties waarin het Vlaams-nationale verhaal steeds terugkwam. Zijn retoriek was doordesemd met begrippen als zelfbeschikkingsrecht, sociale rechten, het feit dat de taalstrijd ook een sociale strijd was.’

Europa der volkeren op de kaart gezet

Voor Bart Staes, gewezen EU-parlementslid voor Groen, was Kuijpers één van zijn politieke voorbeelden. ‘Samen met Maurits Coppieters, Jaak Vandemeulebroucke en Nelly Maes is Willy één van de mensen die me de politieke stiel geleerd hebben. Ik mag hopen dat ik dat in mijn parlementaire carrière mee uitdraag.’

‘Willy heeft het Europa der volkeren, ten tijde van Franco nog, op de kaart gezet. Zijn acties voor Galicië, Baskenland en Catalonië hebben de solidariteit die kenmerkend was voor hem diep uitgedragen. Zijn belangrijkste bijdrage in het Europees Parlement is zijn rapport over de erkenning van de zogenaamde minderheidstalen, zoals het Catalaans, Bretoens, Fries, Baskisch… Dat rapport werd in het parlement met een heel grote meerderheid aanvaard. Dat heeft nog altijd zijn weerslag in het huidige Europese parlement. Er bestaat nog steeds een werkgroep over politieke gezindheden heen die rond die problematiek bezig is. Willy is de politieke vader van die strijd.’

‘Willy kwam op voor de minstbedeelden in de samenleving. Hij was een warme en sociale politicus. Samen met Lieve, zijn lieve echtgenote, stelde hij zijn huis open voor ieder die het nodig had om even wat steun te krijgen. Dat ging niet enkel over vluchtelingen uit Baskenland, Catalonië of Koerdistan. Ook voor mensen die het minder goed hadden in de Vlaamse samenleving had hij een luisterend oor.’

Beleefde geschiedenis

‘Willy was sprekende geschiedenis,’ vertelt Doorbraak-uitgever Karl Drabbe.’ Hij heeft zoveel recente geschiedenis beleefd van de partijpolitieke en niet-partijpolitieke Vlaamse beweging, dat hij steevast met referenties zwaaide.’ Hij begon in de Chiro, was al jong betrokken — samen met compagnon in het volksnationalisme Walter Luyten — bij het Heel-Nederlands tijdschrift Nieuw Vlaanderen en beleefde bijna een halve eeuw Vlaamse Volksbeweging, milieubeweging en Volksunie. ‘In zijn wekelijkse mails reageerde hij op de actualiteit, op wat hij op Doorbraak las, en telkens met anekdotes uit het verleden. Het ene al straffer dan het andere.’

Vier-vijf jaar geleden had Drabbe het plan opgevat om Kuijpers aan zijn memoires te zetten. ‘Onbegonnen werk. Zijn archief was een puinhoop. We hebben toen het plan opgevat dat hij vooral zou vertellen, en ik noteren en binnen de historische context plaatsen.’ Dat is er helaas niet van gekomen. ‘Het leven,’ antwoordt Drabbe op de vraag waarom niet. ‘Heel jammer,’ zegt de uitgever, ‘want hij was beleefde én levende geschiedenis. En misschien de warmste man die ik ooit ontmoette. Binnen de politiek is dat niet moeilijk, want ze zijn dun gezaaid. Maar ook daarbuiten.’

Consequent

‘Hij was een zeer merkwaardig, zeer geëngageerd politicus’, zegt Staes nog. ‘Hij was recht voor de raap, maar toch minzaam. Van zijn soort lopen er niet veel meer rond. Voor velen is hij een voorbeeld geweest dat toonde hoe een modern ontvoogdingsnationalisme moet kijken naar de samenleving. Dat gaat over meer dan structuren. Dat gaat ook over een maatschappelijk engagement. Willy heeft dat in héél zijn leven consequent opgenomen.’