Bij TTIP zijn grenzen plots wél weer belangrijk

Je moet echt al een halfgare nationalist zijn om moeilijk te doen over het afstaan van soevereiniteit. Kom toch vanonder je kerktoren: supranationale structuren zijn de toekomst. Om problemen écht aan te pakken, moeten we ze minstens op Europees niveau aanpakken. Internationale problemen vragen internationale antwoorden. Grenzen en naties zijn toch helemaal achterhaald. Tenminste, dat hebben kosmopolieten lang beweerd. En toen kwam TTIP.

Het ‘Transatlantic Trade and Investment Partnership‘ tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie dreigt de economische markten nog meer te onttrekken aan enige nationale controle. Critici vrezen dat machtige bedrijven en schimmige lobbygroepen aan macht zullen winnen, ten koste van democratisch gelegitimeerde organen zoals parlementen en regeringen. De harmonisering van regelgeving zou zelfs onze gekoesterde kwaliteitsstandaarden aan onze grip onttrekken. Plots lijken grenzen en soevereniteit niet zulke inhoudsloze begrippen. 

De angst voor de democratische gevolgen van TTIP is helemaal terecht. Elke macht die verschuift naar het supranationale niveau plaats de macht verder en verder weg van de burger. Steeds meer beslissingen worden genomen buiten het bereik van gewone mensen: minder beheersbaar en minder zichtbaar. In het geval van TTIP wordt de supranationale realiteit dan ook brutaal duidelijk, bijvoorbeeld in de gedaante van de Investor State Dispute Settlement (ISDS): een arbitragesysteem waarbij de staat volledig buitenspel is gezet, en topadvocaten in hotelkamers kunnen beslissen over enorme schadeclaims. Stilaan begint het ook bij hardleerse kosmopolieten te dagen: de supranationale revolutie is een aanslag op de democratie. 

Gouden bergen, grote puinhopen

De rattenvangers zingen altijd hetzelfde liedje: afstand doen van onze bevoegdheden zal ons ware rijkdom brengen. Voorstanders van supranationale structuren zwaaien steevast met enorme (economische) voordelen. Ook TTIP zal de Europese Unie weer honderduizenden nieuwe arbeidsplaatsen en vele miljarden extra inkomsten opbrengen. In werkelijkheid leert de ervaring met eerdere handelsverdragen dat al die hoeravoorspellingen sterk gerelativeerd moeten worden. 

Over de nadelen zwijgen supranationalisten zoveel mogelijk. In Vlaanderen is het debat over de machtshonger van de EU bijvoorbeeld nooit ten gronde gevoerd. Critici worden verdacht gemaakt en meewarig weggezet als nostalgici die vasthouden aan concepten uit een vorige eeuw. Kosmopolieten die zich vandaag tegen TTIP keren, hebben jarenlang ingehakt op al wie het belang van grenzen en soevereiniteit benadrukte. Pas sinds de Grexit-soap en het vluchtelingendrama komt er wat meer ruimte voor debat over de sluipende machtsoverdracht, die jarenlang niet in vraag gesteld mocht worden. 

De gevaren van TTIP zijn de gevaren van elke supranationale superstructuur. Telkens laten we het stuur los, en geven we het roer in handen van mensen die we niet tot de orde kunnen roepen – soms omdat we ze niet eens kennen. Als grenzen vervagen, vervagen ook inspraak en democratische controle. Dat is het drama van de kosmopoliet: je kan misschien wel wereld-inwoner zijn, maar nooit ‘wereldburger’. Burgers hebben inspraak en een relatie tot de staat. Ten opzichte van wereldwijde dynamieken sta je als individu vrij machteloos. Ondanks alle gebreken biedt het concept ‘natie’ nog altijd meer garanties voor gewone burgers. In de grote soep van de EU verdrink je als individu, en hetzelfde geldt voor de transatlantische handelsruimte.

Club Kosmopoliet moet maar consequent durven zijn. Je kan niet tegen TTIP zijn, en tegelijkertijd onze laatste nationale bevoegdheden door ramen en deuren naar buiten duwen. Wie zelf kwaliteitsstandaarden wil vastleggen, moet ook voor grenzen pleiten. Pas als je eerst grenzen trekt, kan je daarna bepalen wat binnen die grenzen gebeurt.