Brexit 2016 – Het einde van een politieke klasse

David Camerons ontslag op 24 juni kwam als een donderslag bij heldere hemel. Alle EU-gezinde toppolitici leken plots niet meer de dienst uit te maken. Oude reuzen als John Major of Michael Heseltine hadden geen invloed meer op hun partij. In die vertwijfeling en verwondering kon Theresa May – een vrouw met een meer eurokritisch dan eurofiel of eurosceptisch profiel – Downing Street 10 claimen. De topfuncties in het kabinet waren voor de belangrijkste eurosceptici.

De ongeschreven grondwet aan het werk

In het Verenigd Koninkrijk ontspon er zich een opmerkelijk politiek theater dat normaal gezien voorbehouden is voor de jaarlijkse ceremoniële State Opening of Parliament. De drie machten van het land traden in de aandacht en toetsen hun machtspositie ten overstaan van elkaar. De wetgevende, de uitvoerende en de rechterlijke startten een openlijke debatronde over ieders rol binnen de grotendeels ongeschreven constitutie van het koninkrijk. De hele ‘scheiding der machten’-discussie die hier in Vlaanderen recent werd gevoerd, verbleekt er helemaal bij. De regering May wil zelf Artikel 50 – het artikel dat het uittreden van een lidstaat uit de EU bewerkstelligt – kunnen opstarten. De regering argumenteert dat het zelfstandig verdragen mag sluiten en ontbinden, gebaseerd op het aloude koninklijke prerogatief. Het parlement betwist dat in dit geval, omdat de Britse toetreding tot de toen nog Europese Economische Gemeenschap gebeurde na een ‘Act of Parliament’ en daarom kan alleen het parlement deze daad ongedaan maken. Het Britse Hooggerechtshof is nu gevraagd om het antwoord op deze vraag uit te zoeken en dat laat uitschijnen dat het de redenering van het parlement volgt. Het vonnis wordt in januari uitgesproken.

50 tinten brexit

In de eerste decemberweek waarin de pleidooien voor het Hooggerechtshof op de openbare televisie werden uitgezonden, won de regering vrij onverwacht een stemming in het parlement. Dat stemde met 448 stemmen tegen 75 voor een tijdsschema voor de brexit. De regering-May mag het Artikel 50 in maart 2017 activeren. Het was een motie van de grootste oppositiepartij Labour die zo ruim werd gesteund. Een motie van Labour die een overwinning betekent voor een Tory-regering? De sociaaldemocraten kampen met het probleem dat heel wat kieskringen in het noorden van Engeland, waar de partij het sterkst staat, voor de brexit kozen. De partij wil nu aan die achterban bewijzen dat het – ondanks de hopeloze interne verdeeldheid over de EU – de uitslag van de volksraadpleging respecteert. Labour wil een duidelijk plan afdwingen bij de regering. Het parlement hoopt overigens dat de uitspraak van het Hooggerechtshof zal bepalen dat het laatste woord over de uiteindelijke brexit bij dat parlement ligt. Hoe die brexit er nu uitziet is nog altijd niet duidelijk. Een ‘hard’ brexit, een ‘soft brexit’, een ‘grey brexit’ tot zelfs een ‘red, white and blue’ brexit. Men is er hopeloos verdeeld over wat brexit nu inhoudt.

De laatste der mohikanen

In de genoemde parlementsstemming was er slechts één tegenstem op de Tory-banken. De 76-jarige Kenneth Clarke, een oudgediende van de Thatcherregeringen, stemde tegen. De man werd voor het eerst parlementslid in 1970 toen Ted Heath premier werd. Clarke is een typisch product van die generatie met zijn vaste geloof in de vrije markt én in een Europees project. Een politiek commentator vergeleek hem met Aurelius Symmachus, de enige senator die in de vierde eeuw durfde te pleiten voor de oude Romeinse godsdienst tegen de voorgestelde kerstening van het Romeinse Rijk door keizer Theodosius. De generatie van Ken Clarke en hun opvolgers – David Cameron was ooit Clarke’s medewerker – trokken voor lange tijd het laken naar zich toe, maar Theresa May maakte daar een einde aan in de nasleep van de brexit. Op het jaarlijkse partijcongres bepleitte ze meer staatscontrole en maakte ze een einde aan de EU-droom. Of het nieuwe politieke geloof van Theresa  – ‘Brexit means Brexit’ – May even succesvol wordt als die nieuwe Romeinse godsdienst van de vierde eeuw, dat zullen we pas over een jaar of tien kunnen beoordelen.

Dit artikel kadert in het project ‘Soevereiniteitsbewegingen in Europa’ dat tot stand komt met de steun van de Vlaamse overheid.

Foto: (c) Reporters