Brexit: wat zou Edmund Burke doen?

Westminster staat opnieuw in de belangstelling. Dit keer door een rechterlijke uitspraak. De rechters oordelen dat het parlement inspraak moet krijgen in de Brexit. De MPs, aanvankelijk overwegend pro-EU, staan voor een dilemma: volgen ze de uitslag van het referendum of hun oorspronkelijke mening? Nieuwe verkiezingen bieden een uitweg.  

Het is een streep door de rekening van de conservatieve regering. Premier May en co hadden immers gehoopt om Artikel 50, de beruchte passage uit het Verdrag van Lissabon dat de Brexit mogelijk maakt, te triggeren in maart van volgend jaar. Daar steekt het vonnis een stokje voor. Theresa May lijkt echter onvermurwbaar – ze gaat zelfs in beroep tegen de beslissing.

Waarom geeft deze plottwist het Brexitreferendum van 23 juni nog een interessant staartje? Wel, omdat een meerderheid van de parlementsleden eigenlijk tegen de uittreding van het VK uit de EU gekant was. Nu lijkt het makkelijk om te stellen dat ze simpelweg de referendumuitslag moeten respecteren en hun stem navenant uitbrengen. Zo vanzelfsprekend is dit hoegenaamd niet.

Niet-verkozen May

Een van de redenen hiervoor is dat het verdict Schotland, pro-EU, een extra argument heeft gegeven om het toegeëigende beslissingsrecht van de  regering-May aan te vechten. De Schotse eerste minister Nicola Sturgeon was er dan ook als de kippen bij om te reageren op het vonnis. Ongetwijfeld speelt dit idee ook bij de Noord-Ieren.

Belangrijker lijkt het geluid dat snel uit beperkte conservatieve kring kwam. Twee zogenaamde backbenchers namen het e-woord in de mond: elections. Hier zijn goede redenen voor. Een deel van het Leave-kamp vreest dat Stay-parlementsleden de procedure zodanig zouden rekken dat de tijdslijn en de Britse geloofwaardigheid tegenover de Europese Unie in de soep lopen. De redenering achter vervroegde verkiezingen is dat het resultaat van juni wordt omgezet in een volwaardig Brexitparlement dat onomwonden Artikel 50 triggert.

Maar uiteraard speelt hier ook electorale strategie. Oppositiepartij Labour staat op dit moment behoorlijk slecht in de peilingen. Verkiezingen zouden de Tories een nog bredere meerderheid geven. Daarenboven zou May haar stempel als niet-verkozen regeringsleider kwijt zijn.      

De ‘wil van het volk’

Er speelt evenwel een achterliggende kwestie. Het gaat om een essentiële vraag in een representatieve democratie als de onze: verkies je een politicus omdat je vertrouwt op diens inzicht? Of verwacht je dat een parlementariër het stemgedrag toetst bij de kieskring? Samengevat: geef je de vertegenwoordiger in het stemhokje een mandaat om vrij zijn ambt in te vullen, of eis je als kiezer voortdurende inbreng in diens parlementair werk?

Toen de Britten in 2015 hun parlementsleden verkozen, konden zij in principe al weten wat hun opinie was inzake Brexit. Voormalig premier David Cameron had het referendum immers al aangekondigd in 2013. Als de MPs in eer en geweten hun oorspronkelijke overtuiging zouden volgen, sneuvelt het Brexitschouwspel binnenkort in Westminster.

Maar zo simpel is het niet. Hoewel het Britse parlement minder trekken vertoont van onze rigide particratie, is ook de belofte van de Conservatives als geheel van tel. Zij hadden vanaf het begin aangegeven het resultaat te honoreren – ook al was het referendum officieel niet-bindend. Daarenboven zullen weinig politici zich geroepen voelen de ‘wil van het volk’ tegen te spreken. Het parlement is misschien soeverein, maar het volk is dat des te meer.     

Burkeaanse politici

Toch valt er iets te zeggen voor tegenstanders van een Brexit. De Ierse filosoof Edmund Burke uitte in de 18de eeuw al zijn voorkeur voor de politicus als trustee, of vertrouwenspersoon, van de kiezer. Voor hem is een parlement niet een verzameling van tegengestelde belangen maar het instituut bij uitstek dat ’s lands algemeen belang voorop stelt. De verkozene kruipt als het ware in zichzelf om zo in te schatten wat goed is voor de natie.

Dat algemeen belang is natuurlijk een heikel punt. Hoe weet je wat het algemeen belang is, en bestaat het überhaupt? Je kan bijvoorbeeld je oordeel baseren op enquêtes en polls. Zo publiceert de progressieve krant The Independent enkele uren na het vonnis opmerkelijke cijfers. Een bescheiden meerderheid van de Britten (51%) zou nu tegen een Brexit zijn. Burkeaanse politici stemmen dus met een gerust hart tegen de exitprocedure.

Maar laat de genoemde uitslag (51% voor, 49% tegen) nu net dezelfde zijn als die van een YouGov poll op 22 juni, de dag voor het referendum. En we weten allemaal wat er op 23 juni gebeurde.