Castell

Bart Sturtewagen, politiek hoofdredacteur van dS en geen vriend van welkdanig nationalisme, heeft oog in oog gestaan met het zwarte beest. Hij wijdde er een stuk aan in De Standaard (16 september 2016). De confrontatie had plaats in Vilafranca del Penedès, een landelijk stadje ten zuiden van het bruisende Barcelona, middenin de cavastreek. Ter afsluiting van het Festa Major werd daar een menselijke toren gebouwd zoals er nog nooit een gebouwd was. Eentje van tien verdiepingen, met minstens vier man per laag. Zo’n menselijke toren is niet alleen een staaltje van fysiek kunnen, maar voor Sturtewagen ook een perfecte metafoor voor het nationalisme dat de Catalanen misschien ooit de onafhankelijkheid moet brengen. Alle parafernalia waren aanwezig: veel volk van alle leeftijden, een reusachtige Catalaanse vlag, het volkslied dat spontaan werd ingezet en door iedereen werd meegezongen. Alles onder het goedkeurende oog van de minister-president en rechtstreeks op televisie.

Sturtewagen geeft toe dat hij onder de indruk was ‘van de oerkracht die hier sluimert’, maar ziet meteen een dreigend gevaar: wat gebeurt er als politici, hongerig naar macht, die kracht ontketenen? Hij ontwaart tegelijk een paradox in het nationalistische wereldbeeld: ‘hoe  sterker dit krachtige gevoel van verbondenheid wordt ontwikkeld, hoe hoger de drempel is voor de buitenstaander.’ Met andere woorden, hoe meer samenhorigheid, hoe groter de kans dat vreemdelingen niet langer welkom zijn. Sturtewagen schrijft dat expats en ingeweken Spanjaarden zich al niet meer thuisvoelen in het kosmopolitische Barcelona. Wat zal er met hen gebeuren mocht een referendum leiden tot onafhankelijkheid van Spanje? Sturtewagen vertrouwt het niet. Tussen de regels horen we de laarzen al dreunen en zien we Camp Nou al gevuld met ongewensten. Hij concludeert dat het onafhankelijkheidsstreven iets is van het platteland, niet van de superdiverse stad, die haar rijkdom gul deelt met de periferie. Daarmee is meteen het profiel geschetst van de Catalaanse nationalist: een ondankbare, bekrompen boerenpummel, die niet verder kijkt dan de kerktoren. Van hetzelfde slag als de Britse plattelander die het Verenigd Koninkrijk uit de EU heeft gestemd. Of de Vlaming die hoopt op een zelfstandig Vlaanderen. Allemaal even achterlijk als de bouwers van menselijke torens in Vilafranca del Penedès.

En toch, en toch kruipt het zwarte beest waar het niet gaan kan, stelt de politieke waarnemer tot zijn leedwezen vast. In heel Europa is er een toenemende hang naar eigen tradities en verbondenheid, wordt de eigen identiteit meer en meer gekoesterd. Hoe groter de instroom van echte en vermeende vluchtelingen, hoe sterker de Europeaan zich politiek afzet tegen de vervreemding die er onvermijdelijk mee gepaard gaat. En Sturtewagen besluit: ‘Hoe rijm je dat met een inclusief maatschappijbeeld waar ieder die daarvoor kiest erbij kan horen, los van zijn herkomst? Hoe reëel is het aanbod dat nieuwkomers wordt voorgespiegeld: doe je best en je mag meedoen? De belofte is ongetwijfeld gemeend, maar de ervaring leert dat het, ongeacht de geleverde inspanning, nooit genoeg zal zijn.’ Wantrouwen troef, dus. Maar het alternatief, ‘een verwaterd en inhoudsloos multiculturalisme’ heeft eveneens zijn ondeugdelijkheid bewezen: ‘dat kale station zijn we intussen gepasseerd’, aldus Sturtewagen. Hij ziet alleen heil in politici die ‘de verleiding weerstaan om die identitaire kracht voor eigen gewin te mobiliseren’. Het wij-gevoel moet dus worden onderdrukt, zoniet dreigt een wij-zij-tegenstelling. Hoe een politiek programma dat een dergelijk evenwicht nastreeft eruit moet zien, schrijft Sturtewagen niet.

Het bestaat nochtans. 

Dit artikel kadert in het project ‘Soevereiniteitsbewegingen in Europa’ dat tot stand komt met de steun van de Vlaamse overheid.