Catalaanse politici moeten op eieren lopen in Spanje

Alle ogen van de wereld zijn gericht op Trump, Erdogan en Poetin. De Europese Unie maakt terecht veel misbaar over de autocratische politiek van de drie presidenten. Op hetzelfde moment wordt de rechtsstaat fundamenteel uitgehold in een kernlid van diezelfde hoogdravende EU. In Spanje moeten politici op eieren lopen voor ze hun mond openen.

Stelt u zich voor dat straks Siegfried Bracke (N-VA) en Wouter Van Besien (Groen) voor de rechter moeten verschijnen omdat ze een referendum wilden organiseren over mobiliteit in Gent en Antwerpen. In Spanje kan het. Maandag moeten vier politici van de huidige en vorige Catalaanse regering – onder wie voormalig minister- president Artur Mas – voor de rechter verschijnen voor de organisatie van een onafhankelijkheidsreferendum in 2014. Carme Forcadell, voorzitster van het Catalaanse parlement, wordt vervolgd voor het toelaten van een parlementair debat over onafhankelijkheid.

Daarmee dreigt de politieke stabiliteit in Spanje op losse schroeven komen te staan én de Catalaanse publieke opinie verder te radicaliseren. Want als vandaag 80 procent van de Catalaanse bevolking een nieuw referendum wil en een ruime meerderheid ook naar onafhankelijkheid neigt, dan is dat vooral omdat de centrale overheid geen oren heeft naar de verzuchtingen van de Catalanen.

Extra steun

De kans is groot dat premier Mariano Rajoy de huidige, moeizaam tot stand gekomen minderheidsregering vervroegd zal stopzetten. Rajoy moet voor elk wetgevend initiatief op zoek naar extra steun. Tegelijk staat de socialistische PSOE op splitsen. Elke steun aan Rajoy brengt die partij dichter bij de afgrond.

In het verleden kon de regering in Madrid telkens rekenen op nationalistische partijen in Catalonië om een Spaanse minderheidsregering te depanneren. Maar daar zit Rajoy met een kanjer van een probleem. Als leider van een partij die een centralistisch model voor Spanje verdedigt, staat hij lijnrecht tegenover die Catalanen. Sinds het Grondwettelijk Hof in 2010 het Catalaanse autonomiestatuut inkortte, op initiatief van Rajoy zelf, is de emmer voor de Catalanen overgelopen. Na een goedkeuring in de Catalaanse en Spaanse parlementen en een referendum over het statuut, zagen ze hoe twaalf politieke benoemde rechters in het statuut snoeiden. De gevolgen zijn bekend. Massabetogingen voor onafhankelijkheid en een Catalaanse regering die de separatistische handschoen opnam. Een oplossing voor het probleem zit er niet meteen aan te komen.

Ondanks de Operación Dialogo vanuit Madrid weigert Rajoy élke vraag naar meer autonomie. Een referendum over onafhankelijkheid is al helemaal no pasarán. Vorige week bezocht de Catalaanse regeringstop het Europees Parlement met een niet mis te verstane boodschap: het referendum komt er wel degelijk, in september 2017. De Catalaanse regering zit zo op ramkoers met Madrid, dat gerechtelijke vervolging toepast. Sinds een spoedhervorming van het Grondwettelijk Hof kan dit politici immers rechtstreeks en zonder proces afzetten indien het oordeelt dat zijn uitspraken niet zijn gerespecteerd. En daar nijpt ook het schoentje: de regering-Rajoy legde al 26 keer een uitspraak van dit hof ten voordele van Catalonië naast zich neer.

Franco

Het gebrek aan een constructieve aanpak van de regering zet de democratie en de rechtsstaat helemaal op losse schroeven. Zeker nu Rajoy liet verstaan met fuerza ‘drastische maatregelen’ te nemen om te vermijden dat het tot een nieuw referendum komt in september. De premier dreigt er zelfs mee de Guardia Civil in te schakelen om zijn gelijk te halen. Deze paramilitaire politie is momenteel niet actief binnen Catalonië en roept onsmakelijke herinneringen op aan het Franco-tijdperk. Blijkbaar is de inspiratie van Franco’s España una, grande y libre niet onrustwekkend genoeg voor de EU om Rajoy tot de orde te roepen.

Foto: vnlr parlementsvoorzitter Carme Fordadell, voormalig minister-president Artur Mas en Catalaans parlementslid Francesc Homs (c) Reporters

Dit artikel verscheen op 4 februari als opiniestuk in De Morgen.

Dit artikel kadert in het project ‘Soevereiniteitsbewegingen in Europa’ dat tot stand komt met de steun van de Vlaamse overheid.