Catalonië onafhankelijk! Enkele eerste indrukken

Middernacht. 97,57% van de stemmen zijn geteld, als ik dit schrijf. Méér dan voldoende om een eerste analyse te maken van het resultaat van de plebiscitaire onafhankelijkheidsverkiezingen in Catalonië eerder vandaag. Voor de uitgebreide analyse vraag ik uw geduld. Later maandag volgt meer. En de volgende dagen mag u nog meer volgen.

1 Meerderheid voor onafhankelijkheid nooit zo groot

Als je de kiesresultaten van het onafhankelijkheidskartel Junts pel Sí (JxS) optelt met de al even uitgesproken independentistische radicale antikapitalistische partij PUC dan levert dat 1.887.564 stemmen op. In 2012 waren dat er 1.740.818.

Kanttekening 1: het kartel bestaat uit onafhankelijke kandidaten, afgescheurde kandidaten van de socialisten, christendemocraten, groen-linksen en de grote centrumrechtse partij van de minister-president, CDC. Bij de vorige verkiezing ging CDC nog in kartel (CiU) met de christendemocratische junior partner UDC. UDC kwam nu apart op, omdat het de separatistische lijst niet wou steunen. Die UDC haalt nu nul zetels; eerder splitsten er zich wel enkele christendemocraten af om wél onder de vlag van JxS op te komen.

Kanttekening 2: het gaat hier enkel om de uitgesproken partijen voor onafhankelijkheid. In deze telling houden we géén rekening met de kandidaten van de links-populistische lijst Catalunya si que es pot (CSP). De verkozenen magen straks individueel kamp kiezen, voor het stappenplan voor onafhankelijkheid van Artur Mas en co, tegen of … onthouden. Afwachten dus.

Kanttekening 3: nooit eerder gingen regionale verkiezingen om onafhankelijkheid. Een vroegere CiU-kiezer die bij de liberale CDC aanleunde, hoefde niet per se voor onafhankelijkheid te zijn. Een overtuigd socialist had vroeger keuze tussen de links-republikeinse ERC, de sociaaldemocratische PSC, het groen-linkse ICV-EUiA of kleinere revoutionaire alternatieven (die doorgaans, zoals in Baskenland, radicaal nationalistisch zijn/waren).

2 Meer kiezers voor onafhankelijkheid in verkiezingen dan in referendum

In 2013 werden op 9 november een ‘illegaal’ – lees: door Madrid verboden – referendum gehouden. Daar stemden toen – van het opgekomen publiek – 1.861.753 Catalanen voor onafhankelijkheid. 20.000 minder dan vandaag. De urgentie was toen minder groot. En de – veelal radicalere – jongeren van 16 tot 18 mochten wél kiezen in het referendum, maar niet vandaag in de regionale verkiezingen.

3 Veel meer mensen gingen stemmen

Maar liefst 300.000 Catalanen meer dan in 2012 gingen naar de stembus. 300.000 Catalanen wier opinie voorheen onbekend was. Dat is meer dan twee procent meer dan bij de vorige regionale stembusslag. In welke richting deden zij het resultaat overhellen?

Het is zoals met het referendum in Schotland, een dik jaar geleden. Het debat dat daaraan voorafging werd zo breed gedragen, dat de Schotse democratie de overwinnaar was van het referendum, eerder dan het ja-kamp. Het heeft de Schotse natie een boost gegeven – om over de democratische samenleving maar te zwijgen – en bovendien het onafhankelijkheidskamp alleen maar versterkt. Dat bleek uit de algemene verkiezingen in mei.

Hetzelfde kun je zeggen van Catalonië, waar zelfs toeristen niet veilig waren voor Catalanen uit beide kampen die folders uitdeelden, speldjes, stickers of posters verspreidden of handtekeningen verzamelden. De Catalaanse democratie was de voorbije weken een participatieve democratie geworden, waar haast iedereen aan deelnam. Waar plebiscitaire verkiezingen al niet goed voor zijn.

4 Independentisme aan kop in alle kieskringen

Niet alleen in elke kieskring is de tot elkaar veroordeelde combinatie van JxS en CUP de winnaar. Meer zelfs, in 906 van de 942 Catalaanse gemeenten is JxS de grootste partij. In één gemeente sprong de CUP over JxS.

De unionisten deden het dus heel wat minder goed: de sociaaldemocraten van PSC haalden zes gemeenten binnen, de nationaal-populisten van Ciutadans – die massa’s stemmen wegkaapte bij de al even unitaire maar door corruptie geplaagde Partido Popular – wonnen in 35 gemeenten.

Daarmee zijn de verhoudingen meer dan duidelijk.

5 Beter resultaat dan in Schotland of Québec

Vergelijken we even met Schotland en Québec, waar eerder – echte – referenda werden georganiseerd voor onafhankelijkheid.

Schotland vorig jaar, 18 september: 44% was voor ‘independence’.

Québec in 1995: de independentisten haalden toen 44,75%.

Met bijna honderd procent van de stemmen geteld haalden de (uitgesproken) independentisten in Catalonië 47,84% van de stemmen. Hoe dat verder zal uitdraaien in het Catalaanse ‘parlament’ straks – waar dus een JxS/CUP-meerderheid is van 72 zetels op 135 – is koffiedik kijken. Niemand weet hoe de individuele kandidaten van de links-populistische groep Catalunya si que es pot zullen stemmen. Niemand weet hoeveel independentistische kiezers – niet het minst in Barcelona, thuishaven van de populaire alternatieve Ada Colau, die zelf zei voor onafhankelijkheid te zullen stemmen – tóch voor die lijst hebben gestemd, en niet voor CUP of JxS-kandidaten met een ERC-achtergrond.

En nu?

Om middernacht had Mariano Rajoy nog niet gereageerd. De unionistische krant El Pais kopte al dat de independentisten wel in zetels maar niet in stemmen hadden gewonnen. Dat riedeltje hanteerden ook de woorvoerders/kopstukken van de Partido Popular en Ciutadanos. (Overigens klommen de uitgesproken espanjolisten van 28 naar 36 zetels.) Diezelfde bedenking maakte Dave Sinardet – als politicoloog gespecialiseerd in nationalisme en nationalistische bewegingen – die verkiezingsavond op Twitter. 

Daarmee weten we met welk wapen de independentisten zullen worden bestreden, in Barcelona, in Madrid en in Brussel. (Om over Berlijn, Parijs of Washington maar te zwijgen.) Dat wordt het discours van de volgende dagen.

Nochtans hebben de kopstukken van Junts pel Sí al van in het begin duidelijk gemaakt dat het hen om zetels te doen was. Als het om ‘kiezers’ te doen was, ware het een referendum, zo luidt de retoriek, en dat had de centrale regering de Catalanen ontnomen. In parlementsverkiezingen gaat het om vertegenwoordigers in de parlementaire assemblee. Hollandse rekenkunde en andere politieke spelletjes kan iedereen nu missen als de pest.

JxS en PUC zijn nu tot elkaar veroordeeld. Willens nillens. Twee uitgesproken independentistische partijen zijn nu genoodzaakt samen te werken, samen een regering te vormen, samen een stappenplan voor onafhankelijkheid uit te werken. Ook al wou PUC morgen al de onafhankelijkheid uitroepen, die antikapitalistische partij zal wel willen meestappen met JxS. Maar dan … Zo’n Catalaanse regering moet ook een budgettaire politiek voeren, een economisch beleid uitstippelen, onderwijs onder handen nemen, werkloosheid wegwerken … Hoe doe je dat, met zo’n allegaartje? Het worden dus nog boeiende dagen, in het ‘vrije’ Catalonië.