Conscience 200 in Schilde en op Google

Waarmee de schrijver zeker een speciale band had. De vieringen worden er getrokken door de plaatselijke Marnixring, Davidsfonds , de Gilde baas Ganzendonck … Er komt ook een standbeeld in Schilde, maar je verwacht toch dat ‘de man die zijn volk leerde lezen’ iets meer gefêteerd zou worden op zijn 200ste verjaardag. Toen we Luckas Vander Taelen en Karim Van Overmeire ondervroegen over Boon (Doorbraak, april) peilden we naar een vergelijking met Conscience. Eigenlijk waren beide heren vrij vergelijkbaar: het literaire is verouderd, maar Conscience heeft vooral historisch belang.

Eerst het literaire aspect. Er zit bijna twee eeuwen tussen het schrijven van de boeken en n , dat is heel wat. Lees maar eens een boek van Conscience in de oorsponkelijk ’tael’. En u begrijpt wat er wordt bedoeld. Het was ook een andere tijd. De conventies wogen veel zwaarder op Conscience. Hij was geen vrije schrijver. Wilde hij een groot publiek bereiken, dan moest hij binnen bepaalde grenzen blijven. Nu wordt soms schamper geschreven over Conscience, omwille van zijn ‘conformisme’, maar in die tijd had hij weinig keuze. In het Nederlands publiceren was al een statement in die tijd. Oud-journalist Gaston Durnez verwoordde het bij de opening van het Consciencejaar in Schilde als volgt: ‘Ik herinner mij in die geest de scherpe woorden van een grote moderne auteur, Louis-Paul Boon, die precies honderd jaar na hem werd geboren en dus ook in dit Consciencejaar zal worden herdacht. Een van zijn oudste en beste boeken, Mijn kleine oorlog, besloot hij met de befaamde oproep: “Schop de mensen een geweten!” Ik had mijn vriend willen overtuigen, dat ook de brave Hendrik het op zijn manier en in zijn tijdgeest zo ver had willen schoppen. Maar hij moest beginnen met het begin. Conscience moest zichzelf nog vertalen uit het Frans, om zijn volk het abc te leren.’

De herdenking van de literaire Conscience is blijkbaar te moeilijk na 200 jaar. Maar over de historische betekenis is iedereen het eens. Van Luckas Vander Taelen over Karim van Overmeire tot Gaston Durnez, die het treffend samenvatte: ‘Zijn historische romans groeiden tot een sterke vorm van nationale geschiedenis en strijdliteratuur. Zij hebben het lied, de feestdag, het nationale bewustzijn van Vlaanderen geïnspireerd en geleid.’ Zit daar het probleem? De ‘linkse’ cultuursector voelt niet veel voor die Conscience die enkel een inspiratie was voor generaties Vlaamse Beweging?
Ook dat is kort door de bocht. Conscience was meer dan een inspirator van de Vlaamse Beweging. Hij raakte de Vlaamse volksmens. Boeren en arbeiders die ’s avonds luisterden naar een dorpeling die voorlas uit ‘het nieuwe boek van Conscience’. Arbeiders of boeren die spaarcenten samenlegden om samen een nieuw boek te kopen. Conscience was populair. Zoals een spraakmakende fictiereeks op tv, en zoals daarover wordt gesproken op café, op de trein of op het werk. Zo werd er vroeger over een nieuw boek van Conscience gepraat. En die populariteit ging via scholen en overlevering door tot na zijn dood. Gaston Durnez: ‘Hoe groot de “fanclub” van Hendrik Conscience was, hoe diep zijn invloed, wordt geïllustreerd door de viering van zijn honderdste geboortedag. In 1912 organiseerde bibliothecaris Emmanuel De Bom in Antwerpen een Conscience-tentoonstelling die, in die tijd zonder radio of televisiereclame, tweehonderdduizend bezoekers ontving.’

Is de fanclub van Conscience na 200 jaar uitgedund? Zijn boeken zijn door de mangel van de tijd gehaald en amper te krijgen, dus worden amper gelezen. Durnez liep ooit met een plan rond: ‘Een bijzondere bibliotheek. Daar zouden 25 romans in komen die in de loop der jaren een rol hebben gespeeld in de Vlaamse emancipatie, van Hendrik Conscience tot Louis Paul Boon, over Stijn Streuvels, Cyriel Buysse, Gerard Walschap e.a.’ verder dan vriendelijk luisterende uitgevers is het idee nooit geraakt. ‘Er was geen plaats voor een Vlaams pantheon in de tijd dat wij schrik begonnen te krijgen voor de schaduw van onze eigen identiteit.’
Maar de liefhebber moet niet alle hoop laten varen. Gaston Dunrnez wijst de weg naar Google Books (books.google.be) een heleboel oudere werken zijn daar – vaak gratis – leesbaar. Je kan er zelf je pantheon samenstellen. Mits wat meer bekendheid zijn straks vele werken toegankelijk voor een nieuwe generatie. Maar dan moeten ze er wel van horen …

 

[kadertje met logo meer lezen; opgelet: de url niet onderlijnen in opgemaakte pagina!]

Zowat het volledige oeuvre van Conscience is gratis terug te vinden op www.dbnl.org/auteurs/auteur.php?id=cons001.