Culturo’s lachen met culturo’s

Het satirische epos ‘Astronaut van Oranje’ is nog beter dan de auteurs u willen laten geloven. In hun zelfpromotie hameren schrijvers Andy Fierens en Michaël Brijs vooral op verwijzingen naar het verleden en de toekomst van de Vlaamse Beweging, maar in werkelijkheid is hun werk origineel en gevuld met dubbele bodems, zelfspot en ironie. Of dat hopen we toch.

De synopsis oogt simplistisch: in de nabije toekomst is Vlaanderen een onafhankelijke bloed-en-bodem-staat die druk is met het koloniseren van de ruimte. Oppervlakkig gezien lijkt ‘Astronaut van Oranje’ een zoveelste poging om het Vlaams-nationalisme te verengen tot zijn meest extreme uitwassen. Zo is het boek gevuld met verwijzingen naar het collaboratieverleden en de Vlaamse vrijstaat van de toekomst is een imperialistische dictatuur. Maar dit alles is slechts schijn, denken we, want wie het boek beter bekijkt, merkt dat het barst van tegenstrijdigheden en ironische tegenstellingen, die zeer kunstzinnig zouden kunnen zijn. Gokken we.

Neem nu de ruimtekapitein en zijn schip. Commandant Borms is eerste in rang in het ruimtetuig Rex. ‘Borms’ verwijst natuurlijk spitsvondig naar August Borms, Vlaams activist en collaborateur. Maar staat Borms aan het hoofd van een schip dat Vlaams Legioen of DeVlag heet? Nee, zijn schip heet Rex, en daarin herkent de historisch onderlegde lezer na enig doordenken natuurlijk Rex, de bekende collaboratiebeweging… van Waalse oorsprong en signatuur. De partij Rex en de figuur Borms stonden lichtjaren van elkaar af. Zo ijverde Borms bijvoorbeeld voor de vernederlandsing van de Gentse universiteit – terwijl Rex net hevig tekeer ging tegen de vernederlandsing van Vlaanderen. Borms was een icoon van het activisme in de eerste wereldoorlog, Rex voerde vurig campagne tegen amnestie. Borms was een boegbeeld van de anti-belgicistische strekking van de Vlaamse Beweging, terwijl Rex uitgesproken Belgisch nationalistisch en koningsgezind was (zoals ook de Latinistische lezer al kon vermoeden). De verschillen zijn kortom ontelbaar en dat kan geen toeval zijn.

Terwijl Fierens en Brijs in hun communicatie vooral zinsspelen op het Vlaams-nationalisme, benadrukt hun beeldtaal terecht dat de collaboratie helemaal geen Vlaams-nationale erfenis is. De collaboratie is een gedeeld verleden, dat de Vlaamse Beweging ver overstijgt. Ook katholieken, Belgicisten, anticommunisten, royalisten en andere viezentisten hebben duchtig gecollaboreerd. Niet alleen de Bormsen, ook de Rexisten. Slim gezien van Fierens en Brijs!

Bij nader inzicht blijkt ‘Astronaut van Oranje’ dus ingenieus de spot te drijven met allerlei bestaande karikaturen over dat vreselijke Vlaams-nationalisme. In het boek mogen mensen met ‘Nederlands bloed’ Vlaanderen niet meer binnen. Maar de namen ‘Borms’ en ‘Rex’ dateren uit een periode waarin de Groot-Nederlandse gedachte natuurlijk nog stevig verankerd was binnen de Vlaamse Beweging. Borms zelf was lid van het Algemeen-Nederlands Verbond, dat waakte over de belangen van de ‘Nederlandse stam’. Nog een voorbeeld: het Vlaamse regime van de toekomst executeert anarchistische schrijvers – Fierens en Brijs voeren zichzelf op als geslachtofferde personages – maar historisch gezien was het uiteraard August Borms zelf die terechtkwam voor een vuurpeleton, en dat in de nasleep van een wereldoorlog waarin hij hoofdzakelijk als propagandasymbool was opgevoerd. Een subtiel statement tegen de repressie? In een interview in Knack zegt Michaël Brijs zelf: ‘Het is een boek dat pleit voor een vrijheidsgedachte, tegen alle vormen van repressie en onverdraagzaamheid’. Auteurs die zo kundig spelen met de geschiedenis, gebruiken deze historische term natuurlijk niet toevallig, dit moet wel briljante ironie zijn. Moet wel!

Vergis u dus niet, beste boekenwurm. ‘Astronaut van Oranje’ is geen oude, zure wijn in een nieuwe sciencefictionzak. Het is geen zoveelste culturele calimero-oprisping waar kunstenaars zichzelf letterlijk opvoeren als de vervolgde slachtoffers van een flamingant schrikbewind. Het is geen potsierlijk achterhoedegevecht waarin twee jonge auteurs te wapen lopen tegen een nationalisme en katholicisme dat al decennia verdwenen is uit Vlaanderen.  Het is, dat kan echt niet anders, een bijzonder intelligent staaltje van zelfspot en relativering van culturo-clichés, doorspekt met grapjes waar historici uren om zullen kunnen grinniken.  Toch?

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>