DADA als inspiratiebron van Lenin?

Honderd jaar geleden: de Eerste Wereldoorlog woedt in alle hevigheid. Honderdduizenden jonge mannen zijn al gesneuveld in ‘Materialschlachten’. Van 21 februari tot 19 december 1916 zal de ‘Blutmühle von Verdun’ (bloedmolen van Verdun) nog eens 300.000 man vermalen. De kranten in de oorlogsvoerende landen zwepen de mensen op tot haat jegens de vijand. De waanzin regeert.

Protest

En precies honderd jaar geleden, dag op dag, rijst waanzinnig protest op tegen de waanzin. Op 5 februari 1916 richt kunstenaar Hugo Ball in Zürich, in het neutrale en dus van oorlogsgeweld gespaarde Zwitserland, een avant-gardistisch theater op, Cabaret Voltaire, zo genoemd naar de achttiende-eeuwse Franse filosoof die de draak stak met, en kritiek spuide op de gevestigde waarden en instellingen van zijn tijd. Hugo Ball en medeoprichters Emmy Hennings, Tristan Tzara, Richard Huelsenbeck, Marcel Janco en Hans Arp geven hun beweging de naam Dada. Het begrip ‘dadaïsme’ gebruiken ze niet. Dit had geduid kunnen worden als een ‘isme’, als een kunststroming naast de vele andere, terwijl ze zich juist verzetten tegen ideologieën en kunstrichtingen. Volgens de legende zou Ball met een mes in een Duits-Frans woordenboek gepriemd hebben en zo op het woord ‘dada’ als aanduiding van ‘hobbelpaard’ in Franse kindertaal gestoten zijn. Janco beweert dat de naam ontleend zou zijn aan een wasproduct. Wat er ook van zij, Dada beschouwt zichzelf als antikunst, parodieert en trekt bestaande kunstrichtingen in het belachelijke, want hoe kon kunst uitdrukking van schoonheid zijn in tijden waar de oorlog de bestaande burgerlijke orde in bloed had ondergedompeld? De dadaïsten bezigen klankgedichten en geven zich over aan ‘onzinnige’ performances. Na de Eerste Wereldoorlog verspreidt de ‘beweging’ zich over West-Europa. In Vlaanderen is er Paul Van Ostaijen wiens filmscenario ‘De bankroet jazz’ en wiens dichtbundel ‘Bezette Stad’ door het dadaïsme zijn beïnvloed.

Lenin

Cabaret Voltaire bevond zich in de Spiegelgasse, amper honderd meter van waar Lenin, de latere stichter van de Sovjetstaat, in ballingschap leefde. Zou de Russische revolutionair ooit een performance bijgewoond hebben? Volgens de Franse auteur Dominique Noguez zou dat inderdaad het geval zijn geweest en zou Lenin de ‘beweging’ zelfs haar naam hebben gegeven door tijdens een voorstelling enthousiast in het Russisch Da!da! (ja!ja!) te hebben geroepen. Merkwaardiger nog is de stelling van Noguez dat Lenin als verachter van de burgerlijke wereld een ‘dadaïst’ in de praktijk, en de Oktoberrevolutie ‘een daad van toegepast dadaïsme’ zou geweest zijn. Uit de ‘rode terreur’ die Lenin ontvouwde, zou volgens Noguez een ‘dadaïstische geest’ gesproken hebben: ‘Geen medelijden. Na de slachtpartij rest ons de hoop op een gezuiverde mensheid.’ De theorie van Noguez mag ons dan wel bevreemdend in de oren klinken, maar dat deelt ze alvast met datgene waarover ze handelt.

Foto: (c) http://unefenetresurlemonde.over-blog.com/article-dadaisme-69224285.html