Het borstbeeld van Winston Churchill siert niet langer het kantoor van de Amerikaanse president. Voor de Britten is dit een negatief teken aan de wand.

Een cadeautje

In de nasleep van 11 september 2001 – de aanslagen op de Twin Towers in New York – schonk de toenmalige Britse premier Tony Blair een buste Winston Churchill aan George W. Bush. De schenking was op zich een leen, want de buste uit 1946 – het geboortejaar van Bush – bleef Brits staatseigendom.

Tony Blair wilde met zijn gebaar symbolisch aantonen dat ‘de bijzondere band’ tussen het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten hechter was dan ooit. Bush loofde Blair als iemand die de geest van Churchill en Thatcher deelde. Op zich niet meteen een cadeau van Bush, want voor een premier van de Labourpartij is dat een wel heel pijnlijke uitspraak.

Isolationisme

Die ‘special relationship’ kende haar hoogte- en dieptepunten. Ze kent voor een deel haar oorsprong in het Verdrag van Gent uit 1814, maar werd definitief gesmeed door Churchill zelf. Na de Eerste Wereldoorlog zag de Britse politicus de macht van the British Empire tanen. De enige manier waarop het nog een rol kon spelen was door zich te verbinden aan de sterker wordende VS. De Britten dienden een vooraanstaande rol te spelen onder de Engelssprekende naties in de wereld, vond Churchill. Al vroeg in de Tweede Wereldoorlog was hij ervan overtuigd dat alleen de Amerikanen de eindoverwinning konden bewerkstelligen tegen de nazi’s.

‘I shall drag the United States’, sliste hij. Franklin D. Roosevelt beloofde nochtans tijdens zijn verkiezingscampagne voor een derde termijn als president in 1940 dat zijn land ‘geen wilde avonturen’ zou aangaan. Veel Amerikanen vonden de beslissing om betrokken te geraken in de Eerste Wereldoorlog nog altijd de verkeerde. De gedachte dat Amerika zich niet hoeft de mengen in buitenlandse zaken was en is een sterke stroming in de VS-politiek.

Atlantisch bondgenootschap

Op zondag 10 augustus 1941 wist Churchill op een oorlogsschip dat voor de Canadese kust lag de Amerikaanse president te charmeren. De bemanningen van de USS Augusta en de HMS Prince of Wales vierden samen een religieuze plechtigheid. Churchill regisseerde het hele gebeuren. Hij wilde onderstrepen dat de twee naties dezelfde taal, godsdienst en idealen beleden.

‘Elk woord deed het hart sneller kloppen en niemand die erbij was zal ooit het zonovergoten spektakel dat die ochtend plaatsvond op dat dek vergeten’, vertelde Churchill achteraf. Vier dagen na de ontmoeting tekende de twee machten The Atlantic Charter, de basis voor hun verdere samenwerking. Op 7 december 1941 trok de Japanse aanval op Pearl Harbour de Amerikanen definitief in het oorlogsbad.

Versleten Britse macht

In 1946 gebruikte Churchill voor het eerst de term ‘special relationship’. De wereld was inmiddels ingrijpend veranderd. De oorlog had van de VS definitief dé westerse grootmacht gemaakt, de macht van het Verenigd Koninkrijk was op en versleten. De Amerikanen keken na de Tweede Wereldoorlog slechts met matige interesse om naar hun bondgenoot.

Tijdens de Suezcrisis moesten de Britten niet rekenen op steun van Washington. Die crisis werd een grote afgang voor de oude wereldmacht. In de jaren 60 probeerde premier Harold Macmillan de oude vriendschapsbanden te herstellen. De oudere Macmillan portretteerde zichzelf als een vaderlijke figuur voor de jongere president John F. Kennedy. De Britten waren in zijn ogen de Oude Grieken en de Amerikanen de Romeinen. Niemand geloofde het, alleen in eigen land slikte men het.

Miss Nixon

De relatie modderde wat aan. Verschillende premiers en presidenten spraken over een ‘close relationship’, een ‘natural relationship’ en een ‘extremely good relationship’, maar de tijd waarin een poedelnaakte Winston Churchill uit zijn bad opstond en tegen een volledig verraste Roosevelt verklaarde dat de premier van het VK geen geheimen had voor de president de VS leek voorbij. Hoewel, in de seventies probeerde president Richard Nixon vruchteloos een van zijn dochters te koppelen aan kroonprins Charles. Maar de vlieger voor die relationship ging niet op.

‘Your problems will be our problems and when you look for friends we shall be there’, sprak president Ronald Reagan in de jaren 1980. Hij meende wat hij zei. De vroegere acteur vond in de Britse eerste minister Margaret Thatcher een ideologische soulmate. Washington luisterde naar het advies van de IJzeren Dame in Londen. Plots deden de Britten er weer toe voor de Amerikanen. Die hechtheid kwam terug na de aanslagen van 2001. Premier Tony Blair beloofde dat zijn land ‘schouder aan schouder’ zou staan met de Amerikanen in de strijd tegen het terrorisme. Men loog zelfs broederlijk over het bestaan van massavernietigingswapen om Irak binnen te trekken.

Brexit

Barack Obama deed de Britten panikeren in 2011. Hij verklaarde dat er geen betere vrienden of een sterkere bondgenoot bestond dan…de Fransen! Twee jaar eerder had premier Gordon Brown als blijk van zijn vriendschap een pennenhouder gemaakt uit het hout van een antislavernijschip geschonken aan Obama. In ruil gaf de president 25 dvd’s met de beste Amerikaanse films. Brown had ook nooit geluk. George W. Bush had hem bij een eerder bezoek aan de VS een lelijke bruine bomberjack geschonken.

Obama deed de Britten ook panikeren toen het geschenk van Blair, de buste van Churchill, niet meer te zien was in de Oval Office. Boris Johnson, toen nog burgemeester van Londen, was hier bijzonder kritisch over. Het werd zelfs een dingetje toen Donald Trump president werd. Nigel Farage, die zich pronkend de boezemvriend van Trump noemde, verzekerde de Britse pers dat Churchill ging terugkeren naar het presidentiële kantoor. Donald Trump bevestigde dat via, hoe kan het anders, Twitter. Trump was ook, in tegenstelling tot Obama, een grote fan van de brexit.

Woke

Nu is die buste dus weer weg. Johnson verklaarde dat hij zich niet wilde moeien met de decoratiekeuzes van de Amerikaanse president. De Britten trokken zich bij de verkiezing van Joe Biden op aan het bericht dat Biden eerst Londen belde vooraleer hij met andere Europese leiders sprak. Downing Street deelde mee dat men ‘the close and longstanding relationship’ tussen de twee landen besprak. Biden noemde Boris Johnson in het verleden een ‘kloon van Donald Trump’ en is bijzonder kritisch voor de brexit. Johnson slooft zich inmiddels uit in het bewieroken van de Amerikaanse bondgenoot.

De Britse regering is bang dat de Amerikanen na Trump niet meer naar Londen zullen omkijken. Nochtans delen de twee naties op internationaal vlak wel degelijk nog dezelfde standpunten. Denk maar aan de strenge Britse houding tegenover China en Rusland of het belang dat de regering-Johnson hecht aan de klimaatverandering. De Britten zijn binnen de NAVO de trouwste partner van de Amerikanen. Op de vraag of Johnson Joe Biden niet te ‘woke’ vindt, antwoordde hij bijzonder ongemakkelijk.

‘Ik kan daar geen commentaar op geven. Wat ik wel weet is dat hij sterk gelooft in de Trans-Atlantische Alliantie en dat is belangrijk. Hij gelooft in veel dingen die we samen willen verwezenlijken. Er is niks mee om woke te zijn, maar ik kan je vertellen dat ik denk dat het heel, heel belangrijk is voor iedereen om…Ik plaats mezelf in de categorie mensen die geloven dat het belangrijk is om op te komen voor je eigen verleden, je tradities en je waarden, de dingen waarin je gelooft.’

Billen bloot

Het zit volgens oudgedienden uit de regering van Johnsons voorganger, Theresa May, de nieuwe Amerikaanse president hoog dat Boris Johnson vriendelijker was voor Trump. Een nieuw handelsakkoord tussen de twee oude vrienden staat niet hoog op de agenda van de VS. De Britse regering kijkt daar nochtans naar uit, omdat het elk diplomatiek succes na de brexit kan gebruiken. ‘We zullen voor de VS pas echt interessant zijn als we nauw samenwerken met de EU’, aldus oud-minister van Buitenlandse Zaken William Hague. Politici adviseren Boris Johnson om zijn stijl aan te passen tegenover Biden. ‘Maak niet te veel onnozele grappen’, zeggen ze hem.

De Britse politiek leerde van Churchill dat je ‘Uncle Sam’ op beide wangen moet kussen. Een adviseur antwoordde daarop: ‘Yes, sir. But not on all four’, doelend op blote billen. Dat de symbolische Churchill nu weg is uit de Oval Office doet de premier in Downing Street die billen gespannen toeknijpen.