De Chinese boekenparaplu

Ere wie ere toekomt. Voor een keer is het niet iemand van het Vlaams Belang zelf die de schande aanklaagt van de uitsluiting van Belang-uitgeverij Egmont op de jaarlijkse Boekenbeurs te Antwerpen. Naar mensen die zogezegd ‘aan de klaagmuur’ staan wordt sowieso toch niet geluisterd. Het is journalist Joël de Ceulaer die in zijn krant De Morgen ook dit cordon heeft doorbroken. Voordien had hij al de facto aangetoond dat hij voortaan ook het politieke personeel van deze partij niet meer uit zijn interviewrubriek zou uitsluiten. En nu mag men (wat mij betreft terecht) speculeren wat men wil over de beweegredenen van deze krant om het Vlaams Belang wat meer ruimte te geven dan de laatste decennia gebruikelijk: feit is dat zelfs dit een grote dosis moed vergt in het met prikkeldraad omspannen Vlaamse media- en cultuurlandschap. Waarvoor hulde.

Uitsluiten is het woord. Waarom wordt een uitgeverij als Egmont uitgesloten, geweerd van de Boekenbeurs? Waarom was het tot nu toe alleen het slachtoffer zelf dat daar een beetje misbaar rond maakte? Waarom zijn de tegenstanders van het Vlaams Belang, die toch met zijn allen voorstanders zijn van het vrije woord, niet al jaren geleden in die bres gesprongen? Waarom is het bijvoorbeeld ondenkbaar dat een Stichting als de Arkprijs van het Vrije Woord zijn prijs zou uitreiken aan dit prominente slachtoffer van de beteugeling van dat Woord? Wie speelt het klaar om in het vrije Westen en dus het vrije Vlaanderen een uitgeverij te beletten zichzelf te presenteren op een Vlaamse ‘Buchmesse’ die zogezegd voor iedereen openstaat?

De collega’s van deredactie.be (het internet van de nieuwsdienst van de VRT) hebben de hint van De Ceulaer opgevolgd en hebben de vraag naar deze ‘censuur’ gesteld aan twee verantwoordelijken, namelijk de directeur van boek.be die de boekenbeurs organiseert, en de gedelegeerd bestuurder van de Vlaamse Uitgevers Vereniging (VUV). De ‘redactie’ zegt erbij dat ze De Ceulaers bewering over ‘censuur’ gaat nuanceren. In wat volgt stel ik dat beide heren geen nuances aanbrengen zoals beloofd, maar integendeel een flinke portie bullshit over de hele zaak uitsmeren. Uit welke  ingrediënten bestaat dit onwelriekende goedje?

Er is een geurtje aan, jawel, want ik ga een beetje ‘reductio ad Hitlerum’ moeten toepassen. Stukje wet van Godwin, maar dan niet op het einde van een discussie zoals gebruikelijk, maar subiet in het begin ervan. Het moeten niet altijd dezelfden zijn die hiervan het slachtoffer worden, toch?  En dan bedoel ik nog niet eens de reductie tot Hitler zelf,  maar wel die tot de Reichschrifttumskammer. Dat was tijdens de naziperiode de corporatistische en door de staat gestuurde vereniging die alles verenigde wat schreef, drukte en uitgaf. Het was een systeem van achtereenvolgens opengehouden paraplu’s die gezamenlijk op een Chinese pagode geleken. De onderste paraplu bestond uit de bewering dat er geen censuur plaatsvond. En dat was nog waar ook. Wat vandaag in de Bondsduitse grondwet staat, ‘eine Zensur findet nicht statt’, was onder de nazi’s ook al in voege: ‘eine Vorzensur gibt es im nationalsozialistischen Staat nicht’. Wat erop neerkwam dat uitgevers zelf maar moesten opletten bij wat ze uitgaven, want een ‘na-censuur’ bestond wel degelijk: het KZ loerde altijd. Het was ook een systeem dat ervoor zorgde dat de grote uitgeverijen bleven functioneren. Mits er enkele toegevingen werden gedaan mochten ze allemaal lid worden van de Reichschrifttumskammer. Het waren paradoxaal vooral de kleine, wirtschaftlich unbedeutenden Kleinverlage die op politieke gronden van lidmaatschap van de Kammer werden uitgesloten.

Waar heb ik dat allemaal vandaan? Wel, onder andere uit publicaties van het Börsenverein des deutschen Buchhandels, een soort uitgeversvereniging die haar eigen geschiedenis heeft nagegaan. Het verleden spijt hen zeer.

En wat met het Börsenverein des flämischen Buchhandels, de Vlaamse Uitgevers Vereniging? Dat het verleden hen spijt, daarvan ben ik overtuigd. Maar wat met het heden? Is er iets uit het heden wat hen spijt? Ik vrees van niet.

Oppassen dus met beweringen dat er geen censuur bestaat. Precies dit zegt André Vandorpe, directeur van boek.be, in het ‘nuancerende’ stukje van deredactie.be. Als organisatoren van de boekenbeurs censureren zij niet, want ‘als we dat zouden doen, dan zouden we 30 procent van de titels moeten schrappen’. Ziedaar een intrigerende bewering. Dus als zij wel zouden censureren, dan (zo weet de directeur nu al beslist) dan zouden ze daar iets minder dan een derde van de hele boekenvoorraad van de hele boekenbeurs moeten ‘schrappen’… interessant. Waar liggen die boeken? Kunnen ze daar als mensen met een neus voor verkoop geen aparte zaal voor huren? Dan zou de prijs van het boekenbeursticket toch snel uitgewonnen zijn? Ik vraag me trouwens af welke boeken (een derde!) hij op het oog heeft. Kookboeken met erotische groentjes? Penetrerende frietjes? Vunzige theologische geschriften? Sadistische royalty? Wat stelt Vandorpe zich daar eigenlijk bij voor?

Niets natuurlijk. Hij lult maar wat uit zijn boekennek om per se te bewijzen dat het niet boek.be is dat censuur uitoefent. Het zijn de anderen geweest. Er gaat een vers parapluutje van de Chinese pagode open. Bij boek.be kunnen ze niet eens censureren want het zijn de uitgevers (VUV) zelf die zich met die taak belasten.  Boek.be heeft namelijk zijn zeggenschap over wie een standje op de boekenbeurs krijgt aan deze VUV overgedragen. En alleen leden van de VUV krijgen een standje, een boekenstalletje. Waarom alleen zij? Dat staat niet in het VRT-stukje. Maar het is toch een vraag die ik nu aan boek.be stel, dus aan Vandorpe en al zijn voorgangers: vanwaar dit corporatisme? Kan dit wel, in het teken van de ondernemersvrijheid en van de alom geprezen openheid?

Volgende stap, en ook volgende vragen, maar nu aan Geert van den Bossche en al haar voorgangers bij de VUV: waarom kan uitgeverij Egmont dan geen lid worden van de VUV? Wel, antwoordt deze nieuwe actor in ons verhaal aan de journalist van der VRT, dat komt omdat meer dan de helft van de leden van de Algemene vergadering van de vzw VUV tegen de toetreding van Uitgeverij Egmont stemmen. Een uitgeverij moet namelijk voldoen aan de voorwaarden in de statuten. Daar ben ik nu eens benieuwd naar. Welke voorwaarden sluiten Egmont uit? Een journalist zal het wel eens uitzoeken, hoe die voorwaarden luiden. Sta mij toe er nu al geen geloof aan te hechten dat dit de reden zou zijn. Ook deze dame kletst uit haar boekennek.

Waarbij me opviel dat deze algemene vergadering 90 leden telt. Negentig Vlaamse uitgevers! Zo’n aantal is me gedurende een halve eeuw omgang met uitgeverijen volledig ontgaan… En van dit imaginair aantal stemt dus de meerderheid tegen. De vraag is natuurlijk wie het in zo’n gelijkgeschakeld gezelschap zou aandurven pro Egmont te stemmen. Wat me dan weer historisch terugkatapulteert naar lang vervlogen dagen, toen politieke en ideologische bezwaren vooral golden voor ‘Inhabern von wirtschaftlich unbedeutenden Kleinverlagen’…

Closed shop is het zeker. Geen van beide verenigingen die nu hun Chinese paraplu’s opentrekken heb ik ooit weten protesteren tegen deze gang van zaken, tegen deze vorm van flagrante ideologische uitsluiting, en tegen deze gemaskeerde vorm van, inderdaad, censuur. Ongetwijfeld in naam van de vrijheid van meningsuiting. Wat belet hen hun spijt te betuigen en snel hun maskerende statuterij zo aan te passen dat ze ermee ophouden om van de boekenbeurs een censurerende instelling te maken?