Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten. Dat geldt ook voor eerste minister Alexander De Croo en Open Vld-voorzitter Egbert Lachaert. Aan een ‘materiële vergissing’ van afgedankt staatssecretaris Eva De Bleeker, die begrotingsrechtelijk gezien irrelevant was, hebben zij een fikse politieke relevantie gegeven, en die is als een boemerang in hun gezicht en dat van hun partij teruggekeerd.

Toelichting

Laten wij beginnen met een kleine les begrotingsrecht.

Aan het eind van elk jaar moet de federale regering aan de Kamer van Volksvertegenwoordigers toestemming vragen om het volgende jaar belastingen te innen en beleidsuitgaven te doen. De Kamer zal donderdagavond die toestemming geven door twee wetsontwerpen goed te keuren: een wetsontwerp ‘houdende de middelenbegroting voor het begrotingsjaar 2023’ en een wetsontwerp ‘houdende de algemene uitgavenbegroting voor het begrotingsjaar 2023’. Het eerste is 769 bladzijden dik, het tweede 652 bladzijden.

Om door het bos van de cijfers, waarmee die honderden bladzijden zijn gevuld, de bomen te zien, dient de regering naast de twee wetsontwerpen een ‘Algemene toelichting’ in. Daarin geeft ze uitleg bij haar begrotingsbeleid en zet ze uiteen welke maatregelen ze neemt om belastingen en uitgaven te verhogen of te verlagen. Het is een interessante bron van informatie over de – belabberde – financiële toestand van de Belgische staat, maar het is geen wetsontwerp dat de Kamer moet goedkeuren.

Btw-verlaging

Met de ‘Algemene toelichting’ die op 10 november bij de Kamer is ingediend, is een en ander misgelopen. Uit whatsapp-berichten en mailverkeer die Knack en, in mindere mate, Het Laatste Nieuws hebben uitgebracht, weten we:

1. dat in de oorspronkelijke versie van de ‘Algemene toelichting’ de regeringsbeslissing over de verlaging van de btw op gas en elektriciteit, en een daarmee samenhangende accijnsverhoging niet correct was weergegeven.
2. dat het kabinet-De Croo dat, in de vorm van ‘track changes’ bij de oorspronkelijke tekst, op 9 november om 13.28 uur aan het kabinet-De Bleeker heeft laten weten en aan de juiste regeringsbeslissing heeft herinnerd.
3. dat het kabinet-De Bleeker de tekst heeft aangepast en om 17.02 uur de gecorrigeerde en definitieve versie van de ‘Algemene toelichting’ naar het kabinet-De Croo heeft gemaild.
4. dat er nadien nog enig whatsapp-verkeer is geweest tussen beide kabinetten en er vanuit het kabinet-De Croo geen opmerkingen meer zijn gemaakt over de aangepaste tekst.

Begrotingsnotificaties

Premier De Croo heeft die gang van zaken vorige woensdag bevestigd in zijn antwoord op enkele interpellaties in de Kamercommissie Binnenlandse Zaken. Letterlijk heeft hij gezegd: ‘We hebben niet alleen aangegeven dat er een fout was. We hebben ook uitgelegd wat er fout was. We hebben ook herinnerd aan de beslissing van de regering. We hebben herinnerd aan wat er in de begrotingsnotificaties stond.’

Bravo voor De Croo! Alleen: daar gaat het niet om. Het gaat niet om de juiste formulering van een begrotingsnotificatie in de ‘Algemene toelichting’, want de oorspronkelijke ‘fout’ was aangepast en de regeringsbeslissing over de btw-verlaging op gas en elektriciteit stond correct in het document dat bij de Kamer is ingediend. Waar het in de zaak-De Croo om gaat, zijn de cijfers in de paragrafen die volgen op de passage over de btw-verlaging.

Structureel tekort

In die paragrafen staat, en we vatten wat samen om het niet te ingewikkeld te maken, dat het structureel begrotingstekort van de federale overheid volgend jaar 19,384 miljard euro zal bedragen, of 3,4% van het bbp.

Staatssecretaris De Bleeker kwam aan dat cijfer omdat ze (nog) geen rekening hield – en dat ook expliciet schreef – met de eventuele opbrengst van een accijnsverhoging. Die moet, volgens de regeringsbeslissing, ingaan op het ogenblik dat de btw-verlaging op gas en elektriciteit permanent wordt. Op zijn vroegst gebeurt dat op 1 april 2023.

Stel(l)en

De kern van de zaak-De Croo is, dat zijn kabinet wél gestruikeld is over een tikfout in het werkwoord ‘stellen’ – er stond ‘stelen’ in de oorspronkelijke versie –, maar niet de minste opmerking heeft gemaakt over die 19,384 miljard euro en 3,4% van het bbp. Indien dat geen expliciete goedkeuring is van de ‘Algemene toelichting’, dan is het op zijn minst en in elk geval een impliciete goedkeuring – en in de Belgische politiek, waar de grondwet al menig keer impliciet is gewijzigd, staat ‘impliciet’ blijkbaar gelijk met ‘expliciet’.

Dat het kabinet-De Croo dat niet heeft gezien, of er in elk geval geen opmerking over heeft gemaakt, is heel opmerkelijk. In zijn regeringsverklaring van 11 oktober in de Kamer – een verklaring waaraan zijn medewerkers zonder twijfel hebben meegeschreven – had De Croo immers gezegd dat het structureel tekort volgend jaar op 2,9% van het bbp zal uitkomen.

Sander Loones

Na het indienen en ronddelen van de ‘Algemene toelichting’, op donderdag 10 november, heeft in heel de Vivaldi-meerderheid niemand gemerkt dat het vermelde structureel tekort (3,4%, dus) hoger is dan de 2,9% waarmee De Croo op 11 oktober had gepronkt. Het was N-VA-Kamerlid Sander Loones die het opmerkte aan het begin van de begrotingsbespreking in de Kamercommissie Financiën, op maandag 14 november.

Over dié ‘materiële vergissing’ en de manier waarop zijn kabinet ermee is omgegaan, is De Croo tot nog toe handig heen gefietst. Hij kan ook moeilijk anders, want uit alle bekende whatsapp-berichten en mailverkeer blijkt dat zijn medewerkers nooit en nergens op de tegenspraak tussen de regeringsverklaring van 11 oktober en de ‘Algemene toelichting’ hebben gewezen.

Spot

Nu had er, na de scherpzinnige opmerking van Loones, geen man, laat staan een vrouw overboord moeten zijn. De Croo had de vervelende zaak kunnen afhandelen door 1) ootmoedig te bekennen dat, conform het adagium ‘missen is menselijk’, er een ‘materiële vergissing’ was gebeurd en daar mee de verantwoordelijkheid voor te nemen, 2) de ‘materiële vergissing’ recht te zetten. Ze had, nogmaals, niet de minste begrotingsrechtelijke relevantie en had hooguit aanleiding gegeven tot twee, drie dagen plagende spot van de oppositie.

De ‘materiële vergissing’ is rechtgezet. Bij de Kamer zijn nieuwe tabellen  ingediend, waarin de opbrengst van een accijnsverhoging op 1,325 miljard euro is geraamd en het structureel tekort voor 2023 daarmee uitkomt op 16,905 miljard euro of 2,9% van het bbp.

‘Niets te bieden’

Van een ootmoedige bekentenis en gedeelde verantwoordelijkheid was dan weer geen sprake, integendeel.

Open Vld-voorzitter Lachaert wilde al een tijd van staatssecretaris De Bleeker af. Hij speelde, aldus De Tijd (26 november), begin dit jaar al met het idee van haar vervanging. En op Alexia Bertrand, van wie hij ‘onder de indruk’ is en ‘de moeilijke situatie bij de MR’ kende, zat hij ook al een tijd te azen, maar hij ‘kon haar niets bieden’ (verklaringen van Lachaert in De Standaard, 26 november).

Maar kijk, plots was er wel iets ‘te bieden’, iets waarmee bovendien die vervelende MR-voorzitter Georges-Louis Bouchez een flinke hak kon worden gezet. De ‘materiële vergissing’ werd de stok waarmee het tweespan Lachaert-De Croo staatssecretaris De Bleeker buitenzette om Bertrand binnen te halen. (Noteer terloops dat Bertrand in Trends/Tendances, 8 december, weet te melden : ‘Depuis que je vis au sein de ce gouvernement, mon admiration pour Alexander De Croo n’a fait qu’augmenter’).

Loontje en boontje

De Croo en Lachaert waren evenwel uit het oog verloren dat boontje wel eens om zijn loontje durft te komen.

Boontje is in dit geval een groepje oud-kabinetsmedewerkers van De Bleeker die het niet pikken dat ‘hun’ staatssecretaris, om in de tuinbouwsfeer te blijven, de bonen gefret heeft en van het veld is gestuurd. Met het ‘lekken’ van whatsapp- en mailverkeer hebben ze De Croo, en met hem Lachaert, mee in het bad met het vuile liberale water getrokken.

Tenzij De Croo alsnog het tegendeel kan bewijzen, heeft zijn kabinet, zoals Knack met recht en reden schreef, het ‘foute’ begrotingstekort laten passeren. Indien niet expliciet, heeft het daarmee ten minste impliciet de ‘Algemene toelichting’ goedgekeurd. En was het allesbehalve fair om De Bleeker alle schuld te geven.

Blauwe blaren

Wie zijn gat brandt, moet op de blaren zitten. Van een ‘materiële vergissing’ die hooguit enkele dagen politieke deining had kunnen veroorzaken, heeft het tweespan Lachaert-De Croo met de portefeuillewissel en ter wille van het partijbelang, een politieke kwestie van eerste rang gemaakt.

De blauwe blaren zullen blijven pijn doen tot mei 2024. Tenzij, zoals het er begint naar uit te zien, Vivaldi in de lente valt en er volgend jaar al verkiezingen zijn.