De EU en Oekraïne: een nauwe relatie

Oekraïne is een internationaal erkend soeverein land dat geen lidstaat is van de Europese Unie (EU). In het licht van de recente gebeurtenissen is het interessant om de huidige relatie tussen Oekraïne en de EU van dichterbij te bekijken.

Rust

De onderlinge verhoudingen tussen beide internationale actoren waren niet altijd rozengeur en maneschijn. Pas nadat de rust in het land terugkeerde in 2013, werden de relaties tussen Oekraïne en de Unie opnieuw versterkt.

Dat gebeurde na de afzetting van president Janoekovitsj. Een meerderheid van de Verchovna Rada (Oekraïense parlement) oordeelde dat Janoekovitsj niet langer in staat was om zijn grondwettelijke verplichtingen te vervullen. Bijgevolg werden vervroegde presidentsverkiezingen gepland. Zijn opvolger heet Volodomir Zelensky en is de huidige president van Oekraïne.

Associatieverdragen

Aangezien Oekraïne geen deel uitmaakt van de Europese Unie, gelden de interne bepalingen van de Unie niet voor het land. Om de relatie tussen deze twee internationale actoren te begrijpen, moeten we de externe middelen van de Unie bekijken.

De Europese Unie sluit zogeheten ‘associatieverdragen’ met derde landen. Dat is een overeenkomst tussen de Unie en een land dat er geen deel van uitmaakt. De inhoud van de overeenkomst kan de meest ruime onderwerpen omvatten. Denk bijvoorbeeld aan handel of vrij verkeer. Na de afzetting van voormalig president Janoekovitsj werd ook zo’n overeenkomst gesloten. Deze trad in werking in 2017.

Op die manier kan de Unie haar samenwerking met andere landen, waaronder Oekraïne versterken. In de associatieovereenkomst van 2017 werden voornamelijk afspraken gemaakt over politieke en economische samenwerking. Een belangrijk onderdeel van die overeenkomst is de Deep and Comprehensive Free Trade Area (DCFTA). Dat is een vrijhandelszone tussen de EU en Oekraïne. De bedoeling is om de handel te versterken. Tot op heden bleek de DCFTA succesvol te zijn.

Nog andere middelen

De associatieverdragen zijn niet het enige middel dat gebruikt wordt om de internationale relaties te versterken. De EU verleent ook financiële steun aan Oekraïne, voornamelijk om de rechtstaat en de economie te versterken.

Daarnaast geldt ook een visumliberalisering voor Oekraïense burgers, waarover later meer. Het gaat echter om een woelig land. In 2014 vond een burgeroorlog plaats. Dat had tot gevolg dat de Krim zich van Oekraïne afscheidde. Noch Oekraïne, noch de Europese Unie erkenden die afscheiding.

Inzet Europese Unie

De betrekkingen tussen Oekraïne en de EU worden op dit moment gebaseerd op het Europese Nabuurschapsbeleid (ENB), een instrument binnen het beleid buurlanden. Ook maakt Oekraïne deel uit van het Oostelijk Partnerschap.

De Raad heeft op 11 mei 2017 een verordening aangenomen inzake visumliberalisering voor Oekraïense burgers. De verordening zorgt ervoor dat Oekraïners onder voorwaarden maximaal 90 dagen vrij mogen reizen door de EU. Het moet wel gaan om een tijdelijk verblijf. Zo mag men bijvoorbeeld niet werken in de Europese Unie.

Europese steun

Sinds 2014 hebben de EU en de Europese financiële instituten een pakket van meer dan 15 miljard euro aan subsidies en leningen aan Oekraïne verstrekt. Dit moet Oekraïne helpen om zijn economie en bestuur te hervormen. Prioriteiten zijn de aanpak van corruptie en het hervormen van de rechterlijke en de bestuurlijke macht, de grondwet en het kiesstelsel.

Corruptie is overigens een enorm probleem binnen het land, en één van de redenen waarom Zelenski als president verkozen werd. Hij besteedde hier immers grote aandacht aan in zijn kiesprogramma.

Daarnaast diende Oekraïne zijn bedrijfs- en investeringsklimaat en energie-efficiëntie te verbeteren. Behalve leningen heeft de EU ook 133 miljoen euro verstrekt aan humanitaire hulp in Oost-Oekraïne. Ook stuurde de Europese Unie op 1 december 2014 een adviesmissie naar Oekraïne om het land te adviseren op het gebied van politie en justitie. Het doel van de commissie was om de rechtsstaat in Oekraïne te versterken en corruptie terug te dringen. De missie is meermaals verlengd en loopt tot en met 31 mei 2024.

Grondstoffen

Het is belangrijk om te vermelden dat er tussen de EU en Oekraïne ook een samenwerking bestaat inzake de samenwerking rond grondstoffen. Op die manier wil men ervoor zorgen dat er een betere integratie van grondstoffen- en batterijwaardeketens is en de aanvoer van kritieke grondstoffen versterken. Zo kan men groene en digitale transities verwezenlijkt worden, maar toch het mondiale concurrentievermogen behouden.

Ondanks het feit dat Oekraïne momenteeel nog geen lidstaat van de Unie is, bestaat er toch een sterke samenwerking tussen beide actoren op tal van gebieden. Of er een toetreding van het land tot de Unie volgt, zal de toekomst uitwijzen.