De Nationale Bank van België koerst naar een diepe put van negen miljard euro. De financiële huizen van de overige geldpausen, de centrale bankiers, staan er niet beter voor. Overal duiken miljardenverliezen op. Hoezo, en wie had het tijdig in de smiezen? 

De voorbije week kon u lezen en horen dat de Nationale Bank en haar evenknieën in andere landen naar zware verliezen koerst. Samengevat is dat een gevolg van de goedkoopgeldpolitiek sinds de monetaire crisis van 2008-2009. Ook kochten de centrale bankiers massaal obligaties. Die sommen kwamen allereerst terecht bij de retailbanken. Corona verhoogde deze geldstroom verder. Na de pandemie stak de inflatie exuberant de kop op. Om die te beknotten verhogen de centrale banken de rente. Zij betalen zelf daardoor een hogere vergoeding aan de commerciële banken die hun deposito’s parkeren bij de centrale bank. Een uitweg biedt, niet meteen maar wel op de langere termijn, een betere samenwerking tussen de centrale bankiers en de politiek.

Johan Van Overtveldt

Wie in 2022 over die betrekkingen tussen politici en centrale bankiers interessante inzichten bracht is Johan Van Overtveldt, vandaag Europarlementariër voor N-VA, ex-minister van Financiën en oud-journalist van Trends en Knack. De economische wetenschap werd in 2022 een hand rijker. De Mystieke Hand van Johan Van Overtveldt staat voortaan naast De Onzichtbare Hand van Adam Smith en De Zichtbare Hand van Alfred Chandler. The Mystic Hand, gepubliceerd in het vroege voorjaar in het Engels zoals vier van de vijftien vorige boeken van Van Overtveldt, is internationaal een nieuw en beeldend begrip in de hoofden van centrale bankiers, politici, economen, speculanten en opinieleiders.

Het begrip ‘De Mystieke Hand’ is een vondst om, zeker voor leken –  die zijn legio, en huizen tot in de hoogste lagen van de politiek en de ambtenarij -, de alchemie, het onzichtbare – van poëtisch tot mystiek – van de geldpausen te vatten. Het beleid van de centrale bankiers is doordrenkt van semi-gewijde handelingen en prevelende frasen om het lage plebs en het hoge plebs (het plebs van ministeries en parlementen) gerust te stellen.

Nationale munten

Van zijn twintig wordt Johan Van Overtveldt verleid door het vloeien van de nationale munten. Centrale bankiers en nationale banken werden zijn passie. Zijn eerste boek schetste de rol van Fons Verplaetse bij de gezondmaking van de Belgische economie. De ministeriële jaren bevestigden wat Van Overtveldt wist van economen: als centrale bankiers publiek toeteren dat zij ‘wat het ook moge weze’ zullen doen en dat het ‘zelfs meer kan zijn’, dan staan politici er bedremmeld bij, onwillig om hervormingen door te voeren, uitgaven te verminderen en inkomsten te verhogen.

Mario Draghi, een ouwe taaie binnen de centrale banken, slaagde er haast eenhandig in om de chaotische ineenstorting van de Europese Muntunie te voorkomen. In Washington had Draghi onder vier ogen de volgende waarschuwing voor Van Overtveldt: ‘Iedereen, en zeker jullie politici, moet zich realiseren dat wij, centrale bankiers, niet alles kunnen. Wij scheppen ademruimte voor jullie om te handelen. Nu, speel uw partij meteen en versnel de noodzakelijke structurele hervormingen. Wij zijn geen tovenaars.’ Van Overtveldt in The Mystic Hand: ‘De slotzin vol zelfspot van Draghi, dat hij geen tovenaar is, is voor mij de perfecte herinnering aan het beleid en de intellectuele omgeving van de wereldcrisis van 2007-2009. In het Westen werd de muntpolitiek “the only game in town” tegen de geldcrisis en de aansluitende economische verwarring. Zonder twijfel voorkwamen de centrale bankiers toen een ontsporing met de afmeting van een Grote Depressie in de vroege eenentwintigste eeuw, à la de jaren dertig van de vorige eeuw. Zij knutselden een ongewone gereedschapskist samen die na het dempen van het zwaarste van de inzinking bleef bestaan en het beleid van expansief geld verlengde.’

Kantlijn van de hoge IMF’er Raghuram Rajan en latere gouverneur van de centrale bank van India: ‘Iedereen liet de scene in 2007-2009 aan de centrale bankiers die onder geen enkel beding konden toegeven dat wat in hun gereedschapskist zat tot dan toe ongebruikt was en de doelmatigheid van het gereedschap voor hen onbekend was.’

Belgische bevestiging

Johan Van Overtveldt: ‘Ik bezocht Rajan in zijn bureau op de business school van Chicago in september 2019. Hij zag geen enkele reden om die mening van 2013 te herroepen. Integendeel. Door de constante suggestie dat centrale bankiers meer kunnen doen als de nood er is, ontstaat rond hen en hun beleid het aureool van supermensen.’ Tijdens zijn jaren als Belgische minister van Financiën ervoer Van Overtveldt het effect van dat buitengewone aureool: ‘Waarom zouden politici van de regering waarin ik zetelde, en in het algemeen elke regering, zich inspannen om pijnlijke en waarschijnlijk electoraal nefaste structurele hervormingen te bedenken en door te voeren, terwijl de gouverneur fluistert dat hij de machine kan laten snorren?’

Zijn die gouverneurs supermensen? De vroegere hoofdeconoom van de Wereldbank, Kaushik Basu, schreef: ‘Iets wat experten weten en niet-experten niet weten, is dat zij minder kennen dan de niet-experten denken.’ Wat Johan Van Overtveldt onderschrijft in The Mystic Hand, met de volgende aanvulling: ‘De centrale bankiers bepalen of mensen jobs zullen hebben, of hun spaargeld veilig is, en niet in het minste, of hun land welvarend is of verpieterd.’ Naast twee pilaren van de niet-verkozen technocratische elite – de rechters en de generaals – verschijnen de centrale bankiers als de derde pilaar. De financiële technocraten houden in crisissen het hoofd koel, blussen uitslaande branden en overgieten hun sproeiwerk met woorden die voor 95 procent van de toehoorders bargoens zijn.

Het beperken van de inflatie tot twee procent is voor de centrale geldbonzen de Heilige Graal. Johan Van Overtveldt: ‘Prijsstabiliteit en financiële stabiliteit horen samen, zij zijn een tweeling. Wat de inflatie bepaalt valt meestal buiten de controle van de centrale bankiers. Financiële stabiliteit moet “ex ante” (voor de gebeurtenis) in het beleid betrokken worden en niet “ex post” (na de gebeurtenis). “Ex post”, de voorkeur en de praktijk in de recente tijd van de centrale bankiers, is niet langer werkbaar. Zij moeten tegen de wind in leunen en niet poetsen na de hoos.’