JavaScript is required for this website to work.
Multicultuur & samenleven

De gevangenis van je eigen geest

Religieus extremisme van dichtbij

Pinar Akbas12/2/2021Leestijd 5 minuten
Vertoeven in de gevangenis van je eigen geest geeft islamisten als Erdoğan enkel
meer macht.

Vertoeven in de gevangenis van je eigen geest geeft islamisten als Erdoğan enkel meer macht.

foto © Unsplash / Ayesha Firdaus

Wat als een jongere in je omgeving extreme religieuze ideeën heeft? Slaan en zalven, praten, blinde vlekken aanwijzen. En goed observeren.

Aangeboden door de abonnees van Doorbraak

Dit gratis artikel wordt u aangeboden door onze betalende abonnees. Als abonnee kan u ook alle plus-artikelen lezen. Doorbreek de bubbel vanaf €4.99/maand.

Ik neem ook een abonnement

Miray en ik zaten vaak in onze pyjama’s op de zetel te keuvelen over mannen, de liefde, werk, realityshows en nog andere zaken die ons even afleiden van onze plichten als jonge, Turkse vrouwen. Het gebeurde vaak dat Miray mij op een vrijdagnamiddag belde en vroeg of ik zin had om een pyjama-avond te houden. Ze kwam nooit naar mij. Dat kon nooit, omdat ze twee zonen had die extra aandacht nodig hadden.

Een alleenstaande moeder

Ze waren kwetsbaar zonder vaderfiguur. Hun vader, de echtgenoot van Miray, was op jonge leeftijd al aan een hersentumor overleden. Twee maanden voor hij de geboorte van zijn tweede zoon had kunnen meemaken. Ozan en Haluk, respectievelijk de oudste en de jongste, werden gepamperd door hun moeder. Ze kwamen niks tekort, hadden vaak zelfs te veel. Miray werkte hard voor haar jongens. In die tijd was er geen sprake van Zoom-meetings. Miray was dus vaak op de baan voor haar klanten, kwam laat thuis, maar zorgde ervoor dat de weekends voor haar jongens waren. Vrijdagavond kwamen we op adem van een drukke werkweek of van alweer een aanslag op de ziel die verzorgd moest worden. Ik was nog maar net aan het scheiden. Dus zij ving mij vaak op.

Op islamkamp

Ozan, de oudste zoon, bereikte de puberleeftijd. Hij revolteerde tegen alles en iedereen. Miray was ten einde raad, verweet zichzelf onbestaande fouten, zoals ouders dat vaak doen als het over opvoeding gaat. Ik kon niet genoeg benadrukken dat ze haar best deed als alleenstaande moeder. Ze hief haar hoofd op van haar wijnglas en keek naar de trouwfoto van haar en haar overleden man. ‘Niet één woord om mij te kwetsen, Pinar, hij was zo’n attente man. Niet alleen voor mij maar voor iedereen. Ik ben zo bang dat ik hem ga teleurstellen.’ En de tranen, vermengd met mascara, lieten een zwart spoor achter op haar wangen.

Ze vervolgde: ‘Ozan heeft een vaderfiguur nodig. En ook wat begeleiding. Hij zit met zoveel vragen die hij niet aan mij durft te stellen. Ik heb hem ingeschreven voor een islamkamp in de zomer. Dat zal hem misschien wel rustiger maken. Misschien dat die imams hem wat antwoorden kunnen bieden.’

Ik zweeg, maar keek bedenkelijk. Miray ving mijn blik op, maar zweeg eveneens. Ozan was kwetsbaar. Hij had zijn vader gekend. Haluk was daarentegen nog niet eens geboren toen zijn vader overleed. Ik begreep de rusteloosheid van Ozan, maar ik begreep niet waarom Miray hoopte die rusteloosheid te kunnen temperen door hem in te schrijven in een islamkamp.

Parliament-sigaretten en Raki

De zomer startte nogal chaotisch. Miray en ik hadden mekaar lange tijd niet gehoord. Ik belde haar op en vroeg of ze zin had om ’s avonds wat bij te praten. Zoals gewoonlijk bij haar thuis. Deze keer niet in pyjama, maar op haar terras in een short en topje. De zwoele zomeravonden nodigden uit om te mijmeren over het leven.
‘Moeder zijn is niet het ultieme wat een vrouw kan zijn, Pinar, dat weet je toch?’
‘Natuurlijk, heb je mij zoiets horen stellen?’

Miray snoof de warme avondlucht diep in en boog naar voren om mij een sigaret aan te bieden. Ze was naar Turkije geweest en had Parliament-sigaretten en Raki meegebracht. Ze lachte toen ik gretig meteen twee sigaretten plukte uit het verfrommelde pakje.
‘Ik heb voor jou ook wat pakjes meegebracht.’

Koranverzen door de boxen

Ozan daagde op met zijn fiets. Hij was veranderd, had op korte tijd een groeischeut gekregen. Wat leek hij toch op zijn vader, dacht ik, toen hij met een slungelige looppas het terras naderde. Maar er was iets veranderd aan zijn blik. Ozan keek nors en minachtend, observeerde onze blote armen en benen, de tafel met asbak en Raki-glazen en slaakte een diepe zucht.

‘Hey Ozan, lang geleden, hoe verloopt je zomer?’ Ik wilde opstaan om hem een knuffel te geven.
Zonder mij een blik te gunnen draaide hij zich naar zijn moeder: ‘Waar is Haluk? Ik wil niet dat hij jullie zo bloot ziet. Ik had jou toch verboden om alcohol te drinken in dit huis, moeder! Ik schaam mij voor jou.’
Hoe meer Ozan foeterde, hoe kleiner Miray werd. Daarna liep hij de trappen op en zette het raam van zijn slaapkamer boven het terras open, waarop wij de koranverzen hoorden die uit zijn boxen schalden.

Miray snikte in stilte, tuurde in de verte en fluisterde: ‘Ik heb als moeder een grote fout gemaakt. Ik heb niet geluisterd naar mijn zoon, maar hem in de armen van vreemde mensen geduwd. Mijn Ozan heeft mij nodig en geen Arabische teksten. Ik weet niet hoe we verder moeten, maar hij mag niet meer met die mensen van het islamkamp omgaan. Maar hoe controleer je zoiets zonder hem nog verder in hun armen te duwen?’

Een vrome generatie

Ozan is nu 25 jaar en een fervente Erdoğan-aanhanger. We spraken laatst over de studentenprotesten in Turkije. Hij fulmineerde tegen de studenten die al meer dan een maand strijd leveren voor hun vrijheden, maar bovenal voor de academische vrijheid van hun universiteit. Hij zag geen graten in de ethisch verwerpelijke manier waarop Erdoğan een regeringsfunctionaris had aangesteld als rector op de universiteit. Hij vond het politiegeweld en de arrestaties van honderden studenten verantwoord. Meer nog, een plicht om Turkije te behoeden voor marginaal gedrag zoals homoseksualiteit. Terroristen, zoals die studenten, waren de schandvlek van Turkije, volgens hem. Turkije had een vrome generatie van jongeren zoals hij nodig.

‘Wat heb jij Turkije te bieden, Ozan? Je spreekt de Turkse taal niet goed, je hebt geen diploma, je hebt geen werk. Je moeder zal straks je legerplicht in Turkije moeten afkopen omdat je nog altijd geen geld hebt. Wat heb jij Turkije of België te bieden op dit moment? Die studenten vechten voor hun vrijheden, voor hun kritische geest. Het is best comfortabel van jou om hier woorden te herhalen die je elke dag hoort op de nationale staatsomroep van Turkije. Denk eens voor jezelf in plaats van dat anderen voor jou moeten denken! Mijn god, je vader had meer lef dan jij. Herpak je, joh!’

Tegengewicht

Hij sloeg met zijn vlakke hand op de tafel. Zijn neusvleugels trilden, zijn ogen opengesperd op mij gericht. De theeglazen op de tafel waren omvergevallen en de dieprode kleur van de Turkse thee druppelde langs de zijkant van de tafel en mengde zich met het zwart van mijn jeans. Hij vertrok zonder iets te zeggen naar zijn slaapkamer en sloeg met zijn deur. Deze keer kregen we geen koranverzen te horen. Miray en ik gingen elk op onze zetelhoek zitten.

‘Ik ben hem kwijt. Al jaren. Het is goed dat jij hem af en toe wat tegenwicht biedt, Pinar.’
Ik schaamde mij over mijn uitspraak over zijn vader. Miray haalde haar schouders op: ‘Het is de waarheid. Zijn vader was conservatief, maar hij moedigde mensen aan om zelf na te denken. Dat vond hij zijn plicht als leerkracht.’
‘Hij begrijpt jou niet. Misschien kan je hem wat boeken geven? En dan kunnen jullie die boeken samen bespreken? Of misschien kan je hem wat andere inzichten geven op politiek vlak? Of misschien kan je hem leren hoe hij vrede moet nemen met het leven? Zoals jij hebt gedaan en altijd zegt’, vervolgde ze verder.

Hoe kwetsbaarder, hoe vatbaarder

En dat was misschien wel de nagel op de kop. Extreme ideeën vloeien voort uit ontevredenheid. Kwetsbare mensen zijn dan ook vatbaarder voor extremisme. Erdoğan gebruikt de kwetsbaarheid van een hele nieuwe generatie jongeren die de inflatie en de werkloosheid dagelijks moet torsen in Turkije. De nieuwe generatie moet de vrome generatie vormen. De kritische universiteitsstudent is daarom een obstakel en dient om die reden onderdrukt te worden door een regime dat streeft naar een volgzaam, wereldvreemd en geïsoleerd volk. Controlemechanismen, in het geval van de Turkse universiteit in de hoedanigheid van een regeringsfunctionaris als rector, worden overal ingezet waar er een vermoeden van kritisch denken en vrijheid van geest is.

Ozan klapte dicht toen ik hem confronteerde met deze argumenten, met zijn extreem militantisme, en toen ik over zijn vader sprak. De leegte die hij jarenlang heeft gevoeld kwam tot uiting in gedrag maar niet in woorden. Hij was boos, niet op mij maar op het leven. Ik weet in alle eerlijkheid niet wat ik kan betekenen voor hem. Ik heb nooit extremisme van dichtbij, in mijn nabije omgeving, meegemaakt. Maar ik denk dat ik die gesprekken met hem ga blijven voeren. Omdat ik hem al één keer had opgegeven.

Je plaats in de samenleving

Onterecht, zo blijkt nu. Hij levert geen strijd voor het islamisme van Erdoğan, hij levert een strijd met het leven en voor zijn eigen identiteit. Een leven kan pas waardevol zijn als je hebt gestreden voor je plaats in deze samenleving. Net zoals die studenten nu strijden voor hun plaats in de Turkse samenleving. Mensen als Ozan dienen tot het besef te komen dat de wereld evolueert en dat de kritische geest daarom gevoed moet worden met verschillende inzichten. Streng optreden, slaan en zalven, confronteren met de blinde vlekken en vaak individuele gesprekken voeren, dat is wat ik ga doen met hem. Want vertoeven in de gevangenis van je eigen geest geeft islamisten als Erdoğan enkel meer macht.

Pinar Akbas (1980) uit Hasselt is een verpleegkundige van opleiding. Een Vlaamse Turkse, actief in de politiek en met een mening over integratie, participatie, gelijke kansen en gender.

Commentaren en reacties