De Kroatische zwerftocht

Een Kroatische diplomate in Brussel liet zich ooit bitter ontvallen dat haar land veel verder stond dan Bulgarije en Roemenië die in 2007 in de EU werden opgenomen. De oorlog in ex-Joegoslavië met al zijn verwikkelingen heeft Kroatië een lelijke hak gezet. De toenmalige Europese Gemeenschap erkende op 15 januari 1992 de staatkundige onafhankelijkheid van Kroatië, maar anders dan Slovenië en de staten in Centraal-Europa werd het land niet opgenomen in het lijstje van toetredingskandidaten. De oorlogsperikelen met Servië en ook de autoritaire regeerstijl van president Franjo Tuđman stonden de toenadering tot ‘Brussel’ in de weg. Vanaf 2000 was Zagreb echter flink zijn politiek huiswerk beginnen maken. De democratie en de politieke stabiliteit vaarden er wel bij en op 18 juni 2004 verleende de EU Kroatië het statuut van kandidaat-lidstaat. Het zag er naar uit dat Kroatië samen met de twee vernoemde Balkanstaten op 1 januari 2007 zou worden opgenomen in de Europese schoot. Als datum voor de opening van de toetredingsonderhandelingen werd 17 maart 2005 geprikt.

Prijs

Maar toen kwam het oorlogsverleden weer om de hoek loeren. Carla Del Ponte, de Zwitserse juriste die van 1999 tot 2007 hoofdaanklager van het Joegoslavië-tribunaal in Den Haag was, vond dat de Kroatische regering zich te weinig moeite getroostte om Ante Gotovina, een voortvluchtige generaal, op te sporen. Gotovina zou heel wat misdaden tegen de menselijkheid op zijn geweten hebben als verantwoordelijke van de militaire operatie Oluja (Storm) waarbij de Kroatische troepen in de zomer van 1995 bezet gebied op de Serviërs hadden heroverd. Op aanbeveling van Del Ponte werd de opening van de gesprekken uitgesteld. Pas toen er voldoende zekerheid bestond dat de Kroatische autoriteiten hun best zouden doen, werd op 3 oktober 2005 het licht op groen gezet voor de onderhandelingen over het acquis communautaire, de Europese wetgeving die elke kandidaat-lidstaat moet overnemen. Enkele weken later werd Gotovina daadwerkelijk bij de kraag gevat en naar Den Haag gebracht voor berechting. Dat zette kwaad bloed bij de vele Kroaten die Gotovina als een nationale held en bevrijder van Kroatische bodem vereerden. Europa had zo zijn prijs.

Knauw

Toch verliep de toenadering niet zo snel als gehoopt. Buurland Slovenië – sinds 1 mei 2004 EU-lidstaat – riep een grensconflict in om vanaf december 2008 tien maanden lang de opening van de laatste elf van de 35 hoofdstukken van het acquis te blokkeren. Daarna waren het de financiële en de eurocrisis die het proces vertraagden. 21 jaren zijn er verstreken sinds de onafhankelijkheid, 21 jaren waarin Kroatië als het ware als de mythische held Odysseus rondzwierf op zoek naar Europa. Die lange jaren wegen op de bevolking. Na elke nieuwe toetredingsronde (2004, 2007) werden de opnamecriteria altijd weer verzwaard. De regering moest van de EU ingrijpende hervormingen doorvoeren. Modernisering en strijd tegen corruptie vergden heel wat energie. Vóór het begin van de onderhandelingen was nog 80 % procent van de Kroaten enthousiast over de EU, maar de gevangenneming van Gotovina en het veto van Slovenië hebben dat enthousiasme een stevige knauw gegeven. Bij het in begin 2012 georganiseerde referendum over de EU was de stemming niet denderend. Slechts 43,6 procent van de kiesgerechtigde Kroaten daagde op en twee derde daarvan zei ja tegen de geplande toetreding.

Identiteit

Dat scepticisme heeft veel te maken met de zorg dat het land er zijn eigen nationale identiteit zou bij inschieten. De economische crisis – met een toename van de prijzen en van de werkloosheid – vervult de Kroaten met veel zorgen aan de vooravond van het EU-avontuur. Als EU-lidstaat zal Kroatië met nog meer economische concurrentie op de Europese binnenmarkt af te rekenen krijgen. De relaties met buurland Servië zijn wel constructief, maar toch breekt het verleden beide volken soms nog zuur op. Toen het Internationaal Gerechtshof in Den Haag Gotovina op 16 november 2012 vrijsprak, jubelden Kroaten in Zagreb en verbrandden verbitterde Serviërs in Belgrado Kroatische vlaggen. Misschien brengt het EU-lidmaatschap van Kroatië beterschap. Ook Servië voelt er zich door gestimuleerd om verder de Europese weg te bewandelen.