Vrouwen zijn de echte architecten van een samenleving. Geen idee aan wie de quote toebehoort. Maar het is de waarheid. Een samenleving overgeleverd aan het patriarchaat is gedoemd om stil te staan. Ze is gedoemd om te verdrinken in onwetendheid. Een samenleving is pas een samenleving als de aanwezigheid en eigenwaarde van elk individu worden erkend. Maatschappijen evolueren en creëren beschavingen door samen na te denken over de uitdagingen eigen aan de tijdgeest. Individuen uitsluiten in eender welke situatie is al een valse start op zich. Kijk hoe vrouwen, mannen, jongeren schouder aan schouder nog altijd de coronapandemie aan het bestrijden zijn op alle niveaus van onze samenleving. Deskundig, vindingrijk en geëngageerd. 

Beleid voor mannen, vrouwen én jongeren

Atatürk wist het al. Tijdens de onafhankelijkheidsoorlog had hij alle vrouwen in Turkije opgeroepen om mee te bouwen aan de democratie, aan een nieuw land met rechten en plichten voor mannen, vrouwen en jongeren. Ja, jongeren kregen zelfs de taak om de Turkse beschaving mee vorm te geven. Die Turkse beschaving moest modern en westers zijn. Elk levend individu in het land kreeg de loodzware opdracht om zijn bijdrage te leveren aan de Turkse samenleving op alle vlakken. Beleid rond onderwijs, zorg, defensie en politiek werd uitgeschreven voor mannen, vrouwen én jongeren.

Elk jaar met 23 april, de Nationale Dag van Het Kind, bekruipt mij een dubbel gevoel, een gevoel van onbehagen over sommige nationalistische propagandaleuzen die uit kindermondjes vloeiden. Wij dosten ons uit in onze beste zondagskleren en droegen gedichten voor van onze helden en speelden toneelstukken van Nasreddin Hodja. Nationalisme hoorde in die tijd bij onze opvoeding. Niemand dacht er verder over na. Maar het nationalisme was maar één pijler van het kemalisme, de politieke ideologie van Atatürk. Het nationalisme moest zorgen dat het Turkse volk respect afdwong in de rest van de wereld. 

Turkse democratie

Het was Atatürk die zijn jongeren, de jongeren van het moderne Turkije, aanmoedigde. Zijn dochters en zonen moesten excelleren in het onderwijs. Alle Turken moesten zich onderdompelen in een cultuurbad van muziek, literatuur, kunst, dans en toneel. Jongeren moesten andere jongeren inspireren en de wereld tonen dat een islamitisch land ook modern en democratisch kon zijn. Vrouwen kregen de verpletterende verantwoordelijkheid en maatschappelijke, vaderlandse plicht om actief deel te nemen aan de samenleving door te studeren en buitenshuis te werken.

De Turkse democratie werd geboren en de Turkse vrouw mocht haar democratische stem in het jaar 1934 voor de eerste keer laten gelden. Plots zaten er vrouwen in het Turkse parlement, in het hart van de democratie waar mannen voorheen hen het recht om te stemmen en verkozen te worden hadden gegeven. In het jaar 1935 werden er 17 vrouwelijke parlementsleden verkozen in Ankara. De basisrechten voor een gelijkwaardig leven tussen mannen en vrouwen werden al in het jaar 1926 in een grondwet gegoten: vrouwen werden niet alleen beschermd, maar kregen meer en meer vrijheden toegekend. Enkel het wettelijk huwelijk was geldig. Polygamie werd verboden. Vrouwen mochten in alle vrijheid gaan studeren en werken, financiële onafhankelijkheid werd gestimuleerd.

De bewegingsvrijheid van de vrouw markeerde een mijlpaal in de Turkse geschiedenis. Emancipatie kwam er nadat de ganse bevolking werd ingeschakeld. En de moderne, Turkse vrouw moest een voorbeeld zijn voor een nieuwe generatie van jongens en meisjes. Zonder de moderne, Turkse vrouw zou Turkije niet bestaan, volgens de Vader van alle Turken. De geschiedenis van de Turkse vrouw is dan ook mijn geschiedenis, ongetwijfeld.

Feministisch kemalisme

Ik ben een kleinkind van Atatürk, ik ben een vrouw die de feministische principes van het kemalisme met trots in zich draagt. Tijdens de vieringen van het Feest van de Overwinning op 30 augustus zag ik Turkse vrouwen die de seculiere burgemeester van Istanbul, Ekrem Imamoglu, stevig knuffelden. Alsof ze hem als een reddingsboei zagen in een land waar het islamisme van Erdoğan hun vrijheden elke dag beknot. Ik zag Turkse jongeren die massaal aanwezig waren op de festiviteiten trots vlaggen met de afbeeldingen van Atatürk zwaaien.

Ooit was Atatürk gedateerd en ouderwets voor die jonge mensen. Nu is hij opnieuw populair, dankzij Erdoğan. Dankzij de islamisten. Het kan keren. Een land moderniseren is een kwestie van democratisering. Maar een land terugwinnen van de islamisten is een kwestie van opofferingen maken. Zou het Turkse volk een tweede keer die opoffering willen maken, vroeg ik mij af toen ik Imamoglu met een brede glimlach een vrouw zag terug knuffelen. Die warmte en genegenheid voor het Turkse volk hebben we al heel lang niet meer gezien, bedacht ik mij. 

Vrijheid komt met strijd

De vrouwen van Afghanistan hebben vandaag nu meer dan ooit een leider als Atatürk nodig. Mijn ogen vulden zich met bittere tranen toen een jonge journaliste haar land ontvluchtte en zei dat ze ooit terug naar Afghanistan zou keren. Om het land terug op te bouwen en om te werken voor haar volk. Ik hoop voor haar dat ze haar geliefde land mag terugzien. Dat de lucht van haar geboortestreek nog eens haar longen mag vullen. Dat ze de geur van haar geliefden terug kan opsnuiven. Dat heimwee haar geest niet zal verlammen. En dat haar naam ooit in de geschiedenisboeken zal prijken naast andere namen van mannen die hun land terug hebben opgebouwd. Net zoals de 17 Turkse vrouwen die in het jaar 1935 waren verkozen in het parlement.

Zij zal als journaliste verslag uitbrengen vanuit het parlement en de spanning in haar stem voor haar kijkers niet kunnen verbergen wanneer parlementsleden een nieuwe grondwet stemmen waar zij en miljoenen andere Afghaanse vrouwen een tweede leven en een nieuwe identiteit zullen krijgen. Een identiteit die zegt dat ze iemand is, dat haar stem telt. Zij zal ooit terug naar Afghanistan keren en meewerken aan de geschiedenis van haar land. Ik geloof haar. Ik gun het haar. 

Emancipatie komt met opoffering. Vrijheid komt met strijd. Maar democratie komt met een gezamenlijk maatschappelijk engagement. Met mannen, vrouwen en alle jongeren die mekaars eigenwaarde versterken. En democratie komt met een leider die niet bang is van zijn eigen vrouwen. De eerste pagina over de geschiedenis van de moderne Afghaanse vrouw in de 21ste eeuw moet nog geschreven worden. Ik kan alleen maar hopen dat de auteurs hun moed niet verliezen en doorzetten. Wil de opvolger van Atatürk nu opstaan alsjeblieft?