De politieke zeden nodig voor goed bestuur

Als hoofdeconoom van de denktank Itinera ga ik regelmatig in debat met politici op de bühne. Maar ik spreek ook met kabinetsmedewerkers achter de schermen. De discussie buiten de schijnwerpers begint bijna zonder uitzondering over de imperfectie van het beleid. Die wordt ruiterlijk toegegeven. Naast de realisaties die er ook wel zijn.

Meerderheden

De recepten van goed bestuur opsommen is één ding. Ze realiseren vergt een inschatting van wat politiek realistisch is. Daar worden domeinspecialisten al eens op hun plaats gezet dat het wat gemakkelijk is om alleen op de inhoudelijke merite van dossiers te werken. Anderzijds kan echter opgemerkt worden dat leiderschap nu eenmaal de essentie is van de politiek. Bovendien maakt onze realiteit van coalitieregeringen ook de zaken moeilijk. Tegen die achtergrond weten politici ook niet altijd meer hoe ze zich moeten gedragen. Democratie is, zo zegt men wel eens, ‘het georganiseerd meningsverschil’. En meningen zijn er voldoende. Het is voor sommigen verleidelijk om mee te gaan in de jacht naar populariteit en oppervlakkigheid. Er dringt zich ondertussen meer en meer een debat op over ons kiessysteem. Er zijn zeker verbeteringen denkbaar voor de wijze waarop we de democratie in ons land concreet invulling hebben gegeven. Dit kan gaan van kleinere kieskringen tot variaties op een meerderheidsstelsel.

Wat waarnemers ook elke dag merken is dat de kwaliteiten die we moeten hebben om met succes aan verkiezingen deel te nemen nogal vaak botsen met de hoedanigheden die vereist zijn om goed te besturen. Verkiezingen steunen op campagnes en marketing, en dat zijn nu net niét de beste takken van sport om een dossier toe te lichten of de onderling strijdige aspecten van een probleem uiteen te zetten. Elk wil zich als de beste, de sterkste en de meest betrouwbare voorstellen, maar toch zal na verkiezingen een akkoord tot stand moeten komen, want het landschap is versplinterd en we verkiezen geen meerderheden meer.

Compromissen

Onze politiek staat ondertussen we bekend om zijn onnavolgbare politieke compromissen die soms nergens op lijken. Kernuitstap ja, maar als we niets doen aan de voorbereiding daarvan en de noodzakelijke energietransitie, dan eindig je met een afschakelplan. Eindeloze files en immobiliteit op inmiddels slecht onderhouden wegen, afbouw van autoverkeer, maar ons openbaar vervoer functioneert ondermaats. We kennen allemaal voorbeelden van vergelijkbare absurditeit. Ook de voorbije legislatuur zijn belangrijke kansen gemist. Ook op Vlaams niveau.

Leiderschap

Er zijn de voorbije maanden een aantal dossiers bovengekomen waar leiderschap ver te zoeken was. Zo discussiëren we al dertig jaar over een vorm van rekeningrijden als instrument om het autogebruik beter te sturen. Het idee is dat het gebruik van de auto op moment van de spits duurder zal zijn op plekken van extreme congestie dan op een ander tijdstip of op een andere plek. Vorig jaar hadden alle partijen in de Vlaamse regering het licht op groen gezet voor het ontwikkelen van verschillende pistes die dan afgewogen konden worden. Wat gebeurt er? Er is een lek naar de pers en de hysterie slaat toe. Uit angst voor afstraffing door de kiezer wordt een thema waar ons beleid al decennia voorbereidingen voor treft zomaar gedumpt. Deels een groot theaterstuk, want onvermijdelijk komt het na de verkiezingen weer boven. En toegegeven: wellicht is het idee nog niet rijp en moet er nog meer gewerkt worden aan modaliteiten zodat het ook realistisch en haalbaar wordt. Het echter zomaar dumpen uit angst is vooral omdat partijen elkaar op dat moment willen beschadigen. Dit met grote potentiële schade voor onze toekomst. Het is maar een voorbeeld.

Hervormingen

Het toont echter dat voor echte hervormingen er in ons land van coalities ook enig fatsoen nodig is. Vroeger noemde men dat ‘gentlemen’s akkoorden’ om over bepaalde dossiers die te belangrijk zijn voor het algemeen belang politieke ‘spelletjes’ te spelen. Uiteraard is er de verleiding om de tegenstander vlak voor verkiezingen goedkoop te beschadigen over een zo’n delicaat thema. Echte hervormingen zullen in dit land alleen maar mogelijk zijn als men echter op sommige punten die verleiding kan weerstaan. De politieke zeden en cultuur bepaalt ook voor een belangrijk stuk of goed bestuur gerealiseerd kan worden.