De school kan de wereld niet redden

Wie? Leraar en mede-oprichter lerareninitiatief dewerkvloer.be. Chef politiek doorbraak.be.

Wat? Men kan het onderwijs niet verantwoordelijk stellen voor wat er mis gaat in de samenleving.

Het grote ideaal van de sociaal perfect gemixte school blijkt niet zo haalbaar. De jongste tien jaar gingen we er nog op achteruit, zo blijkt uit een Leuvense studie (De Standaard 18 november).

De gebruikte terminologie stuit tegen de borst. ‘Kansarme scholen worden kansarmer’, klinkt het. Een school met veel kansarme kinderen is daarom nog geen kansarme school. Maar intussen is de stempel weer gezet, het cliché bevestigd. Die stereotypering zet de sociale mix natuurlijk alleen maar verder onder druk.

Volgens de onderzoekers vormen de scholen geen goede afspiegeling van de samenleving omdat de segregatie toeneemt. Misschien toont dat net aan dat ze wel een ‘juiste’ afspiegeling vormen van de samenleving. De gestegen segregatie is natuurlijk niet los te koppelen van de maatschappelijke ontwikkeling.

Ook de titel boven het opvolgingsstuk op pagina 10, ‘Vlaams onderwijs worstelt nog meer met ongelijkheid’, is voor verbetering vatbaar. Die insinueert onterecht een dramatische toestand, die steeds erger wordt. Maar fundamenteler nog: de titel zou eigenlijk moeten zijn ‘Onze samenleving worstelt met meer ongelijkheid’. Bovenop de aloude sociale kloof kwamen de culturele, talige en religieuze, die tot steeds meer verbrokkeling leidden. Dat de mix op scholen niet verbetert, mag dan ook niet verbazen. Wie gelooft dat scholen eilanden van harmonieus samenleven kunnen zijn in een zee van echte en vermeende verbrokkeling en desintegratie?

Mentaliteitswijziging

De sociale mix wordt voorgesteld als ideaal. Maar wat heet ideaal als blijkt dat de mensen er zelf niet warm voor lopen? Bij een ideaal dat moet worden opgelegd met dwangmaatregelen waar de burgers zo veel mogelijk onderuit proberen te komen, mag men zich afvragen of er wel voldoende draagkracht voor bestaat. Mensen zoeken herkenbaarheid, hokken van nature samen met de ‘wij’-groep. Willy Brandt wist bij de Duitse hereniging: Jetzt wächst zusammen, was zusammengehört. Omgekeerd geldt ook: ‘wat niet wil mixen, krijg je niet zomaar gemixt’. Het gaat veel meer over een mentaliteitskwestie dan een onderwijsprobleem.

Scholen worden met een realiteit geconfronteerd, ze scheppen die niet. Uiteraard zou een spontane sociale, religieuze en etnische mengeling perfect zijn. Maar wie wat ervaring heeft in gemengde scholen weet dat ook die leerlingen zich, eens de schoolpoort dichtgeslagen, grotendeels terugtrekken in hun ‘eigen’ milieu, zeker als dat streng religieus bepaald is. Zolang de mentaliteit niet wijzigt en we de vrije schoolkeuze als beginsel aanvaarden, blijft de toestand zoals we die vandaag kennen. Juist, scholen werken dat probleem niet helemaal weg. Het is ook onrealistisch dat te verwachten. Het ‘wie-is-wij’-probleem gaat het niveau van school of zelfs onderwijs ver te boven.

Enig pragmatisme is dan ook op z’n plaats. Misschien kan van de nood een deugd gemaakt worden. Scholen kunnen niet alles wat misloopt rechttrekken, maar ze kunnen wel onderwijzen en zijn daar doorgaans zelfs goed in. De uitdaging is het grootst in gekleurde scholen. De kans om specifiek, op concrete problemen inspelend onderwijs te verschaffen is er ook het grootst. Door kwaliteitsonderwijs te bieden aan die ‘kansarmen’ (ik blijf gruwelen bij de term) krijgen ze de kans morgen een volwaardige rol op te nemen in de samenleving en zo mee bijdragen tot een mentaliteitswijziging.

Sprong voorwaarts

Ja, het stemt me droef dat er wederzijds zoveel vooroordelen heersen én dat feiten die ook voeden. Maar de perfecte samenleving leg je niet op per decreet. Het is ontmoedigend te moeten dweilen met de kraan open. Het is demotiverend om vast te stellen dat een school zo weinig impact heeft en toch aansprakelijk wordt gesteld voor wat eigenlijk buiten haar reikwijdte ligt.

Maar wat er ook beweerd wordt: tegen de achtergrond waarbinnen we moeten werken, krijgen onze leerlingen wel degelijk veel kansen om in vergelijking met hun ouders een enorme sociale sprong voorwaarts te maken. Als mijn leerlingen – jawel van allochtone afkomst en jawel in het TSO dat in de studie nog eens voorgesteld wordt als een probleemrichting (bedankt) – een beetje meewerken, dan krijgen ze mooie kansen om behoorlijk gevormd in de wereld te stappen. Het kan en mag uiteraard altijd beter. Dat is de verantwoordelijkheid van de school. De wereld redden is dat niet.

<Vindt u dit artikel informatief? Misschien is het dan ook een goed idee om ons te steunen. Klik hier.>