De spin, de sultan en de clown

Na de bijzonder interessante Olympische Spelen (waar inzake Belgische medailles tot nu toe vooral het Vlaamse overwicht opviel), gaat alle aandacht weer naar het echte leven, en meer bepaald naar meta-olympisch judokampioen Vladimir Poetin, de man die Recip Erdogan momenteel om zijn vinger windt en zijn voorkeur voor presidentskandidaat Donald Trump onomwonden heeft uitgesproken. Een liefdesverklaring die overigens meteen door Trump werd beantwoord. En jawel, in juli sprak Donald zijn waardering ook uit voor Erdogan en de manier hoe die de putsch had aangepakt. Ga spelen, Hillary, dit is voor mannen.

Russisch gas door Turkije of niet, Assad erop of eronder, allerlei strategische berekeningen gaan door het meesterbrein van de Russische president, en hij hoeft niemand rekenschap te geven of in zijn kaarten te laten kijken. Het ziet er hoe-dan-ook steeds meer naar uit dat  een wereldtriumviraat in de maak is, met Poetin als slimste, Erdogan als brutaalste, en Trump als grappigste. Dat laatste is niet onbelangrijk: doorgaans wordt Donald Trump, vooral in het zieltogende Europa, als een kansloze nar beschouwd. Onterecht. Als alleenstaand fenomeen zou Trump inderdaad een pathetische clown zijn (Hitler was dat ook), maar het is nu net via de superviriele driehoek met Poetin en Erdogan dat hij in de internationale context een vitale rol speelt van opgeblazen comedian en verbale wildplasser.

Postmoderne cinema

We onderschatten doorgaans persoonlijke affiniteiten en synergieën op het toneel van de wereldpolitiek. Hitler, Stalin en Mussolini zijn niet alleen aan de macht gekomen vanuit hun eigen versnelling, maar ook doorheen de rijzende sterren van hun tegenspelers of bondgenoten. Ze helpen elkaar, negeren elkaar, verraden elkaar, maar ondertussen schrijven ze geschiedenis en houden de tragikomedie zo lang mogelijk vol, gewoonweg omdat zij de protagonisten zijn en omdat de geschiedenis nu eenmaal grote verhalen nodig heeft.

Grote verhalen waaraan kleine mensen sterven, dikwijls gruwelijk afzien, maar dat worden achteraf faits divers. We hebben drie super-ego’s nodig voor een goed verhaal, en we zullen ze krijgen: de protagonist, antagonist en de tritagonist van het antieke Griekse theater. En zo wordt de trojka Poetin-Erdogan-Trump onafwendbaar de nieuwe cast van een 21^ste eeuwse politieke soap. Elke dag weer nieuwe afleveringen van een boeiende plot vol intrige, bluf, machtsontplooiing, leugens, allianties, waar prutsers als IS, geloof me, geen kans tegen maken. De Russische president is de spin in het web, de koele schaakmeester en judoka, maar er is een groteske sultan nodig en een steenrijke populist om het web überhaupt zijn spankracht te geven. De ene speelt schaak, de tweede triktrak, de derde poker. Maar één spel delen ze alle drie in perfecte verstandhouding. Voorbij alle ideologische tegenstellingen vinden ze elkaar rond dezelfde ‘Wille zur Macht’ en de bereidheid om dat principe met enkele tegenspelers van formaat te delen.

Dit spelkarakter van de wereldpolitiek, louter gebaseerd op een interpersoonlijke dynamiek tussen potentaten, zou men als het vervolg kunnen zien op het zogenaamde “einde van de geschiedenis” dat door de Amerikaanse politieke denker Francis Fukuyama werd afgekondigd (“The End of History and the Last Man”, 1992), in de nasleep van de val van de Muur die net vandaag 55 jaar geleden werd opgericht.

Er is in feite nooit een geschiedenis geweest, zoals Hegel dacht dat ze functioneerde: als een noodzakelijk proces waarin de mens en de maatschappij zich bewegen naar een punt van totale vervulling en eenheid met de ‘wereldgeest’ (Marx zou daar de communistische heilsstaat van maken). Neen, er is geen vooruitgang of achteruitgang, er is gewoon strijd om de macht die kristalliseert tot een universum waar grote galaxieën rond elkaar draaien, en waar geen plaats is voor mietjes of dwergsterren.

Het triopolie Poetin-Erdogan-Trump is er voor elkaar en tegen elkaar, vandaag zeggen ze a en morgen het omgekeerde, maar ze acteren met brio en zorgen voor wereldnieuws, niet onbelangrijk in dit postmodern mediatijdperk. (De directeur van tv-zender CBS over Trump: ‘It may not be good for America, but it’s damn good for CBS’). Het is vooral cinema, retoriek en representatie, daarom is het zinloos om hen te bekritiseren vanuit oudmoderne Verlichtingsprincipes (waarheid, oprechtheid, vrijheid, gelijkheid, democratie, mensenrechten…). Men moet hen puur beoordelen op hun mediawaarde, acteervermogen en wederzijdse empathie, en daar is geen enkele discussie over.

Tenzij Hillary Clinton, geboren Hillary Rodham, toch haar slag zou thuishalen en het mannenfeestje afblazen. Niet dat ze voor hen moet onderdoen in sluw opportunisme en machtsdenken. Toch zou het een wereld van verschil maken, alleen al beeldmatig: twee übermacho’s die met een vrouw in het Witte Huis opgescheept zitten. Misschien krijgen we dan wel een alternatieve trojka (echte mannen zullen zeggen: koffiekransje) Clinton-Merkel-May die toch wat tegengas kan geven aan de brutale oermannelijke confrontatielogica die deze planeet steeds meer in de greep houdt.

De strijd Clinton versus Trump is dus in meer dan één opzicht historisch. Wie haalt het? Tot acht november duurt de suspens, om het nog maar eens in cinematermen te stellen. Gelukkig is er nog vakantie tussendoor, om de cliffhanger even uit ons hoofd te zetten.

Johan Sanctorum is filosoof, publicist, blogger en Doorbraak-columnist.