De terugkeer van de seculiere dwarsliggers

Het wantrouwen of in het beste geval de onverschilligheid ten aanzien van het politieke bedrijf neemt angstwekkende proporties aan. Maar we kunnen het de burger niet kwalijk nemen. De particratie heeft het zelf zover laten komen.

Na een maand campagne voeren trek ik de volgende conclusie: er zit behoorlijk wat sleet op onze democratie. Veel mensen zijn ‘klaar’ met verkiezingen en politici. De indicatoren in de opiniepeilingen wijzen in dezelfde richting. De wijzers staan in het wit: één miljoen Belgen is van plan om op 26 mei blanco te stemmen. Tel daar al diegenen bij die zouden thuisblijven als de stemming niet verplicht was, en je hebt met voorsprong de grootste politieke partij van België. En die peilingen dateren dan nog van voor de moord op Julie Van Espen.

Dat mag ons zorgen baren. Democratie is geen natuurlijke toestand. Er dient in te worden geïnvesteerd.

Democratische staatshervorming

Hendrik Vuye heeft gelijk: de burgers in dit land mogen wel stemmen, maar ze mogen niet kiezen. Dat gebeurde vooraf al in de partijhoofdkwartieren. Met als gevolg dat er in onze parlementen veel meer partij- dan volksvertegenwoordigers zetelen. Stunten zoals het Amerikaanse Congreslid Alexandria Ocasio-Cortez deed, en uit het niets verkozen worden, dat is in ons politiek systeem nagenoeg onmogelijk. Ik heb het een keer geprobeerd in 2009, vanop een elfde plaats op de Vlaamse lijst. Ik kwam enkele honderden stemmen tekort, waardoor een andere kandidaat met 3000 voorkeurstemmen minder naar het parlement gestuurd werd.

Als we het dan toch over een zevende staatshervorming hebben, mag het dan ook eens gaan over een retrofit  van onze democratie? Doe het dan deze keer eens voor de burger, niet voor de politiek. Voor de afwisseling een democratische staatshervorming in plaats van een communautaire. Ik schreef daarover wat ideeën op in mijn boek De terugkeer van de dwarsliggers  (Houtekiet, 2011).

Afschaffen van de lijststem en opvolgers. Op alle bestuursniveaus modaliteiten uitwerken voor bindende referenda. Minderheidsregeringen gedogen, waardoor de macht verschuift van de regering naar het parlement. Het afschaffen van de kiesdrempel en van de kiesplicht. Die dateert uit de tijd dat fabrieksbazen de arbeiders onder druk konden zetten om niet te gaan stemmen. Vandaag de dag werkt ze veel mensen op de zenuwen. Terugkeren naar de arrondissementele kiesomschrijvingen, zoals Tomas Sergooris (sp.a) eerder al voorstelde in een opiniestuk in De Morgen.

Riante partijfinanciering

Kortom, maak het voor de burger makkelijker om deel te nemen aan de politiek, zonder eerst gefilterd en gefileerd te moeten worden door de partijen. En schroef die partijfinanciering maar een beetje terug. De winnaar van het afgelopen decennium, de N-VA, heeft daar al een vastgoedimperium mee uitgebouwd. Dat kan toch ook niet de bedoeling zijn?

Er zijn daarnaast stappen die door de partijen zelf gezet kunnen worden. John Crombez deed al een mooie voorzet met het cumulverbod, waar ik volledig achter blijf staan. Maar de kwaliteit van de kandidaten laat soms nog te wensen over. Dan heb ik het over de afwezigheid van een elementair besef van de wijze waarop onze democratie werkt, zoals pijnlijk duidelijk werd in de episode rond Ecole n°1 in Schaarbeek, en met de leegloop van de Antwerpse gemeenteraadsfractie van de PVDA. Hoewel dat laatste even goed te wijten is aan een onzalige combinatie van electoraal opportunisme enerzijds, en oubollig communistisch ‘democratisch centralisme’ anderzijds.

Het gat in de politieke markt

Een andere uitdaging is dat gat in de politieke markt: de nood aan een partij met een links sociaal-economisch profiel, gekoppeld aan ethische standpunten die wat beter aansluiten bij wat niet-racistische Belgen, en dat is nog steeds de overgrote meerderheid, denken. John Crombez heeft werk gemaakt van een duidelijke verjonging en verlinksing van de partij. Hoewel dat laatste op enkele punten nog wat consequenter mag, zijn we op de goede weg.

Maar om de geloofwaardigheid van de sp.a te herstellen en de weg terug te vinden naar tienduizenden verloren gegane kiezers is de restauratie van ons seculier profiel nodig. Secularisme als het enige echt werkbare operating system  waarop een religieus en cultureel superdiverse samenleving draait. Zodat de nadruk van de politieke strijd weer op het sociaal-economische komt te liggen, en we samen onze elites kunnen confronteren.

Niet zo heel lang na 26 mei dienen er zich in de sp.a opnieuw voorzittersverkiezingen aan. John zal naar alle waarschijnlijkheid geen kandidaat meer zijn om zichzelf op te volgen. Ik durf dan ook te hopen dat er zich een kandidaat aandient die de verlinksing die hij heeft ingeleid voortzet, én deze koppelt aan een duidelijk seculiere opstelling. Want zonder seculiere dwarsliggers ontspoort de socialistische trein.