De toekomst van de leraar

De maatschappelijke en politieke druk op de leraar is vandaag onhoudbaar geworden. Men wil van de leraar een coach maken. Wat te denken over deze houding van  de OESO, van minister Pascal Smet en van de ondersteunende koepels? Beseft men in die kringen wel wat het is leraar te zijn, en wat een gedreven leraar kenmerkt?

In de lessen van een zgn ‘geboren’ leraar gebeurt echt iets, iets boeiends en meeslepend,  af te lezen aan de houding van de leerlingen. Zulke leraar opent blijkbaar een fascinerende wereld voor zijn  leerlingen. Hij geeft les vanuit de rijkdom en originaliteit en de echtheid van zijn  persoon en (morele) persoonlijkheid. Kortom, zulke leraar is diep in de werkelijkheid van zijn leven geworteld. Zulke leraar behaalt verrassende resultaten bij zijn leerlingen, omdat hij een groot geloof heeft in hun mogelijkheden. En hij blijft daarin geloven, ook in de leerlingen die leermoeilijkheden hebben of een bijzonder traag tempo vertonen. Deze leraar combineert een heldere vakkennis met veel empathie voor elk van zijn leerlingen. Vanuit dit ontroerend geloof in zijn leerlingen  verricht hij wonderen in zijn klas. Zijn leerlingen verkrijgen veel zelfvertrouwen en stijgen als het ware boven zichzelf uit.

Jan Masschelein spreekt in zijn boek De lichtheid van het opvoeden over de genereuze houding van een dergelijke leraar. Zulke leraar spreekt en handelt niet in naam van de maatschappij maar in eigen naam en  neemt daardoor risico’s. Hij laat zich tot vraag maken en dit gebaar geeft aan zijn leerlingen  de kans zich te bevrijden.

In het samenzijn van leraar en leerlingen ontstaat een nieuwe wereld. Alleen binnen zulk samenzijn worden mensen en dingen ervaren als van onpeilbare waarde  en rijkdom. Er ontstaat een gemeenschappelijk panorama: de leraar kijkt met de ogen van zijn leerlingen en de leerlingen  met de ogen van hun leraar. Er ontstaat werkelijk een nieuwe wereld. De leraar staat in een dynamiek van bevrijding en zijn leerlingen ervaren wat het is vrij en verantwoordelijk te zijn voor elkaar. De vreugde van het onderwijzen is geen randfenomeen. Een leraar die geen vreugde schept in zijn onderwijzen ontvouwt geen waarheid. Binnen saai onderwijs is de werkelijkheid zelf niet aanwezig.

Samengevat: de leraar is een dialoogpartner van zijn leerlingen.

De leraar staat in een bijzonder soort ontmoeting met zijn  leerlingen. Hij richt zich tot hen, tot de groep en tegelijk tot ieder van hen persoonlijk. Ook de leerlingen  richten  zich tot hun leraar, waardoor beide partners in een waarachtig geestelijk samenzijn gericht zijn op iets heel waardevols uit de hele cultuur. De leerling kan daarbij steeds op de hulp van de leraar rekenen om uiteindelijk zelf een authentieke en diepe ervaring  van de werkelijkheid op te doen. De leerling komt tot de kern van  de zaak door de ontmoeting met zijn leraar die er al mee  vertrouwd is.

Ontspoord onderwijsbeleid

Wat wordt nu van de leraar geëist als de plannen van minister Smet worden doorgevoerd? Van bovenaf wordt bepaald dat de werkelijkheid wordt gereduceerd tot dienstverlening aan economie, aan concurrentie, productiviteit en flexibiliteit. In  het onderwijs is dan alleen nog sprake van het verwerven van ‘competenties’, om later een passende job te kunnen vinden. Nu is het vinden van een passende job een heel ernstige zaak; alleen wie bepaalt vandaag welke competenties daartoe nodig zullen zijn? Zijn dat de huidige bedrijven, gericht als ze zijn op het oplossen van hun problemen op zeer korte termijn?

Terug op de rails

Jonge mensen , die nu op school zitten, zijn meer gebaat met verwachtingen en eisen op lange termijn. Daartoe is overleg nodig tussen alle instanties die te maken hebben met de op zichzelf al onzekere toekomst. Bovendien moet een economisch gericht doel van onderwijs ingebed zijn in een veel ruimer kader, met name  de  vorming tot politiek burgerschap en de humane vorming binnen een integrale cultuur. De mens is persoon en leeft in een verscheidenheid aan gemeenschappen waarin hij zijn verantwoordelijkheid zal moeten opnemen: niet louter als professional, maar ook als (wereld)burger en als mens.

Leraren: let op uw zaak

Uw zaak is uw deskundigheid als leraar-opvoeder en als vakdocent. Onderwijzen is uw eigenheid en tevens uw eigenaarschap. Niemand heeft het recht van buitenaf te bepalen wat u te doen en te laten heeft, noch het beleid, noch de onderwijswetenschap. De hele vakdidactiek is uw zaak. Laat daar niet aan tornen.

U bent een politiek actor van groot maatschappelijk belang. Vele leraren beseffen dit niet voldoende. Wat meer politiek bewustzijn is geen overbodige luxe.

Mag ik de hoop uitspreken dat de leden van de Vlaamse Onderwijscommissie de minister zullen wijzen op zijn plicht om de leraar terug in ere te herstellen.

De auteur is onderwijspedagoog en afgevaardigde-bestuurder van het onderwijsdialoogcentrum DIROO. De vzw DIROO organiseert op woensdag 26 maart 2014 op het stadhuis van Sint-Niklaas een dialoogdag met als thema ‘het politiek bewustzijn van de onderwijspractici’.