De Verenigde Staten gaan hun troepen in Irak reduceren van 5.200 tot 3.000 militairen, en dat in overleg met de Iraakse overheid. Het terugtrekken van Amerikaanse troepen uit eindeloze militaire operaties in het buitenland was een van de verkiezingsbeloften van president Donald Trump. Vermoedelijk zal hetzelfde gebeuren in Afghanistan.

Neoconservatieve project mislukt

De Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk vielen in 2003, onder luid applaus van Israël, Irak binnen om een einde te maken aan de dictatuur van Saddam Hoessein (1937-2006). Volgens de toen heersende neoconservatieve ideologie moest de democratie desnoods met geweld verspreid worden in de Arabische landen. Door de democratie te introduceren in landen als Irak zou je de radicale islam de wind uit de zeilen nemen, en zouden Arabieren minder anti-Amerikaans worden. Het mag duidelijk zijn dat het neoconservatieve project mislukt is.

Sedert 2003 kennen we in Irak enkel chaos, geweld, corruptie, oorlog, vluchtelingenstromen en het ontstaan van de Islamitische Staat. De recente geschiedenis van Irak leest als een drama. Voor de oorlog van 2003 was er reeds de Iraaks-Iraanse oorlog (1980-1988), de oorlog van 1990-1991 na de inval van Irak in Koeweit, en een door de Verenigde Staten opgelegd embargo van de Verenigde Naties dat heel wat ellende heeft veroorzaakt voor de Iraakse oorlog. Trump vindt nu dat het geen zin meer heeft om nog langer massa’s boots on the ground te hebben in Irak.

Irak in een dwangbuis gehouden

Door de nieuwe terugtrekking van de Verenigde Staten uit Irak ontstaat een leemte die verschillende andere landen opvullen. In de eerste plaats Iran, dat net als Irak een sjiitische meerderheid heeft. Maar niet elke Iraakse sjiiet is pro-Iraans. Iraakse sjiieten zijn Arabieren, de meeste daarvan willen niet overheerst worden door Perzen. Het is door de eliminatie van de soenitische president Saddam Hoessein dat Iran zijn invloed heeft kunnen vergroten in het Midden Oosten, en via zijn bevriende staatshoofden en organisaties (de Syrische president Bashar al Assad, de Libanese Hezbollah-militie en de Hoethi’s in Jemen) voor instabiliteit zorgt in de regio.

Momenteel wordt de Iraakse maatschappij in een dwangbuis gehouden door pro-Iraanse paramilitaire groeperingen waartegen de Iraakse overheid niet kan of wil optreden. Eén daarvan zijn de al Hashd al Shabi-milities, ook wel gekend onder de benaming Popular Mobilization Forces. Zij werden opgericht in 2014 om te strijden tegen de Islamitische Staat. Zij zijn nog steeds actief, ook al werd de Islamitische Staat grotendeels geneutraliseerd. IS is echter nog niet volledig verslagen, slapende cellen voeren regelmatig terroristische acties uit in het land. Naast militaire hebben de al Hashd al Shabi-milities ook economische belangen waar ze niet aan laten tornen. Een soort van staat binnen de staat dus. Ayatollah Ali al-Sistani, dat is de belangrijkste sjiitische religieuze leider in Irak, spoort de regering aan om te strijden tegen illegaal wapenbezit en gewapende milities die niet onder de controle van de staat vallen. Tot nu toe met matig succes.

Buitenlandse inmenging

Ook Frankrijk moeit zich nu meer met Irak. President Emmanuel Macron bracht na zijn laatste bezoek aan het door een zware ontploffing in de Beiroetse haven geteisterde Libanon een bezoek aan Irak. Hij beloofde het land te steunen in zijn streven naar autonomie. Macron maakte er kennis met Al Kadjimi, de in mei van dit jaar aangetreden nieuwe premier van Irak. Deze man is het voormalige hoofd van de Iraakse inlichtingendienst en een voormalige tegenstander van het regime van Saddam Hoessein. Zijn voorganger Adil Abdoel-Mahdi moest de baan ruimen na protesten van Iraakse betogers tegen de corruptie en de buitenlandse inmenging in het land.

Met buitenlandse inmenging wordt ook de door de Verenigde Staten gepleegde moord op de Iraanse generaal Qasem Soleimani in Bagdad bedoeld, de man die verantwoordelijk was voor de buitenlandse militaire operaties van Iran. Frankrijk was, samen met onder meer Duitsland en België, een van de weinige Europese landen die zich in 2003 verzetten tegen de Amerikaans-Britse inval in Irak. Rusland is discreet maar prominent aanwezig in Irak, vooral via de energiesector. De Russen staan echter ook in contact met sjiitische milities die ze trachten te gebruiken om de Amerikanen te jennen.

Christenen betalen het gelag

De voormalige Sovjet-Unie had eerder al uitstekende relaties met het regime van Saddam Hoessein. Turkije valt regelmatig Iraaks Koerdistan binnen om te strijden tegen Koerdische milities, waarbij het vooral christenen zijn die het gelag betalen. Naast Iraaks Koerdistan in het noordwesten, bestaat Irak nog uit een sjiitische zone in het zuiden en zuidoosten, en soenitische gebieden in grosso modo Centraal en West-Irak. Na de Amerikaans-Britse inval zijn veel christenen vermoord. Massa’s christenen werden interne vluchtelingen, een deel week uit naar het buitenland. Tenslotte zijn er nog de Verenigde Staten die goede relaties hebben met de Iraakse president Barham Salih, een Koerd.

Irak wordt momenteel getroffen door een zware economische crisis, onder meer te wijten aan de lage olieprijzen die de Iraakse inkomsten doen dalen (90% van de Iraakse inkomsten komen uit de olie- en gassector, Irak is binnen de OPEC de tweede grootste exporteur van olie). Bovendien is de boycot van buurland Iran door de Verenigde Staten een slechte zaak voor de Iraakse export naar dit land.

Geen soelaas

Maar ook de groei van het coronavirus in Irak is een streep door de rekening. Op ecologisch vlak loopt er eveneens heel wat mis in Irak. Door de bouw van stuwdammen in Turkije vloeit er minder water in Tigris en Eufraat. Hiermee tracht Turkije chantage te plegen tegen Irak, zoals het voorheen ook al deed met Syrië. In Basra (in het zuidoosten van Irak) komt de landbouw in gevaar door watertekorten, en voordien was dictator Saddam Hoessein er reeds in geslaagd de gebieden van de zogenaamde moerasarabieren naar de vaantjes te helpen. Bovenop deze problemen hoor je de laatste tijd veel waarschuwingen tegen de aantasting van de persvrijheid in het gedeeltelijk autonome Iraaks Koerdistan.

In juni 2021 zijn er parlementsverkiezingen in Irak. Slechts weinig analisten denken dat die enig soelaas zullen brengen.