Samhain vindt plaats in de nacht van 31 oktober en 1 november. Voor de Kelten begon dan een nieuw, donker jaar. Uitgerekend dan dreigt de no deal brexit realiteit te worden. Er wacht ons storm op zee.

Dat hebben de Ieren goed begrepen: zij zijn het eerste slachtoffer van de Britse zelfisolatie. Premier Boris Johnson heeft namelijk eenzijdig het Uittredingsakkoord op losse schroeven gezet, en dat zorgt voor totale verwarring in de grensafbakening tussen de Ierse Republiek en het VK  – zolang dat nog eensgezind blijft, want de Schotse regeringsleidster Nicola Sturgeon vraagt (nu nog beleefd, dat kan snel omslaan) om een nieuw onafhankelijkheidsreferendum te mogen houden.

Wettelijk moet Westminster daar toestemming voor geven, maar de laatste opiniepeilingen geven nu al aan dat de nationalisten van de SNP 58 % van de kiezers achter zich hebben om niét uit de EU te stappen. Aangezien de Unie uitsluitend staten erkent is zo’n volksraadpleging een noodzakelijke tussenstap.

Grensbetwistingen

De grensbetwistingen liggen op zee. Eerst zou Noord-Ierland de Europese wetgeving en de handhaving ervan door het Europees Gerechtshof onverkort blijven volgen, maar Johnson heeft daar alweer aan gemorreld. Met alle risico’s vandien. De vrees voor een nieuwe tolgrens met de Republiek, verstoring van de grensarbeid, en een opflakkering van geweld tussen de intussen katholieke meerderheid en de protestantse opperlaag is niet langer ondenkbaar. Het zou meteen de Goede Vrijdagakkoorden lek slaan. Voor alle Ieren is een hermetische afgrenzing een economische strop. En er heerst grote onduidelijkheid of de denkbeeldige lijn in de Ierse zee vervoer, controles en visserij geen genadeslag zal toedienen.

Want Londen zal vanaf nieuwjaar het Gemeenschappelijk Visserijbeleid (GVB) verlaten, en de Britten eisen een veel groter aandeel van de vangst in hun eigen exclusieve visserijzone. Dat was trouwens een eis die mee het brexitreferendum stuurde. In juni 2016 stoomde een vloot vissersboten (‘Fishing for Leave’) de Theems op, aangevoerd door Nigel Farage van UKIP, die volledige controle over de eigen wateren wou afdwingen.

Voor de Schotten is dat een dubbelzinnige kwestie. In 2017 stonden zij in voor 57 % van de aanvoer, en 64 % van de tonnage. Anderzijds is gebleken dat de sussende woorden van Johnson over quota geen grond hebben. De belofte om ten laatste tegen 1 juli 2020 een visserijakkoord te ratificeren is een illusie gebleken. Schotland moet kiezen tussen de pest een de cholera, want de direct getroffen landen (België, Nederland, Denemarken, Frankrijk, Ierland) zijn niet geneigd in te binden. Spaanse vissers hebben lak aan controles.

Een nieuwe Kabeljauwoorlog?

Het hardst slaat Parijs op tafel. De nieuwe staatssecretaris voor Europese Zaken, Clément Beaune, wil geen duimbreed afwijken van het Europese standpunt, desnoods met vervangende steun voor de vissers. Het felst pakt Ierland uit. De invloedrijke voorzitter van de Killybegs Fishermen Organisation in Donegal, Sean O’Donoghue, beschuldigt de Engelsen ervan de overeenkomst over Noord-Ierland te schenden. Hij waarschuwt voor 5.000 ontslagen in de sector (40 % van het totaal). Op 30 september heeft Defensieminister Paul Kehoe voorbereidselen getroffen om de zeemacht in te zetten ter bescherming van de vissersboten. Patrouilleren wordt geen makkie met zo’n 3.000 km zeegrenzen tussen beide landen.

In het slechtste geval doemt een nieuwe Kabeljauwoorlog op, zoals Groot-Brittannië er al drie uitvocht met IJsland, dat erg afhankelijk is van visvangst. Oorzaak was altijd grensuitbreiding. Het internationaal zeerecht, dat nog goeddeels steunt op de baanbrekende tekst uit 1609 van Hugo de Groot (Mare Liberum, de Vrije Zee), is daarin mee geëvolueerd. Eerst verlegde IJsland zijn exclusieve driemijlszone naar vier (1952), maar toen de Britten hun rijke visgronden bleven leeghalen kwam het tot incidenten in 1958 bij invoering van de territoriale 12 mijlszone, na de Zeerechtenconferentie in Genève.

Nieuwe problemen

Pas in 1961 aanvaardde Londen die afscherming. In 1972-3 was het weer van dattum, de IJslandse vissers kregen nu 50 zeemijl. Britse oorlogsbodems ramden de vissersschuiten er viel zelfs een dode. En in 1975 was het hek helemaal van de dam, toen IJsland zijn exclusieve economische zone tot 200 mijl uitbreidde. In totaal beschikt het land nu over 768.000 km². Natuurlijk was de eilandstaat niet opgewassen tegen de Britse vloot, maar diplomatieke afdreiging deed Londen toch inbinden. IJsland zou anders uit de NAVO stappen en de luchtmachtbasis van Keflavik sluiten.

Wikipedia

het Privilegie der Visscherie

Zolang er een GVB was, golden algemene regels, waardoor conflicten juridisch werden uitgeklaard. Nu duiken nieuwe problemen op: beide partijen vallen terug op de VN-conventie UNCLOS, wat huidige afspraken van zeebegrenzing (bij voorbeeld in het Nauw van Cales, maar ook rond de Faröereilanden – die onder Denemarken vallen – en in de Ierse Zee waar een blokkade denkbaar is) in het geding kan brengen.

Handelsbetwistingen liggen voor de hand. Invoerheffingen over en weer en vooral de Europese standaarden kunnen de Britse vissers wurgen. En kan Londen nog toetreden tot de RFMO’s, de regionale beheersorganen van zeevisserij, die grote delen van de Atlantische Oceaan controleren? Blijven de Europese havens nog toegankelijk voor de Britten? Brexitonderhandelaar Michel Barnier laat nog onderhandelingsruimte: ‘De opbrengst voor de EU in Britse wateren ligt nu rond 650 miljoen euro, de Britten zelf halen 150 miljoen binnen’.

Het Privilegie der Visscherie

Vlaanderen moet dringend uitwegen zoeken. De leukste is natuurlijk het Privilegie der Visscherie, dat de Engelse koning Karel II in 1666 aan Brugge schonk en in 1963 teruggevonden is. Op 8 oktober liet Visserijminister Hilde Crevits weten dat ze dit handvest zal gebruiken als Brits milieuminister Michael Gove doorzet en de Conventie van Londen (1964) over rechten en plichten van vissers opzegt. Brugs schepen Victor Depaepe wou absoluut een rechtszaak uitlokken in 1960 met de treiler Z.264. De Britten hielden het af.  Geldt nog altijd dat 50 Brugse vissers ‘sonder eenighe passeport ofte brieven’ ten allen tijde ‘haringh-buysen ofte andere bequaeme schepen (…) moghen gaen ende frequenteren de revieren, zeehavenen ende andere plaetsen’ ? Een kluif, want ‘ten eeuwigen dage’ is ook het argument dat Londen aanhoudt over Gibraltar.

Vlaanderen heeft nog 69 vaartuigen (2019), waarvan 44 in Zeebrugge zijn ingeschreven. Benieuwd tot welke schermutselingen we straks komen, als zelfs de Monckton Chambers vaststellen dat Londen mogelijk één enkele bondgenoot overhoudt.  ‘That country is Switzerland. But presumably not when it comes to fisheries’. Natte humor.