JavaScript is required for this website to work.
post

Democratie in Latijns-Amerika: tussen hoop en vrees

Tex Van berlaer7/10/2015Leestijd 4 minuten

Op 25 oktober vinden presidentsverkiezingen plaats in Guatemala en Argentinië. Een round-up van Latijns-Amerika.

Aangeboden door de abonnees van Doorbraak

Dit gratis artikel wordt u aangeboden door onze betalende abonnees. Als abonnee kan u ook alle plus-artikelen lezen. Doorbreek de bubbel vanaf €4.99/maand.

Ik neem ook een abonnement

Voor de eerste maal ging het gebeuren. Nooit eerder verschenen alle presidentskandidaten samen in een debat op nationale televisie. Je zou het een hoogtepunt kunnen noemen in het postdictatoriale Argentinië. Dat was buiten Daniel Scioli gerekend. Hij besloot zondag zijn kat te sturen. Zijn excuus? Debatten zijn meestal ‘te agressief’. De overige vijf kandidaten maakten gebruik van zijn afwezigheid om Scioli, huidig gouverneur van Buenos Aires, aan te vallen. De flamboyante favoriet weet echter wat hij zich kan veroorloven. De laatste peilingen geven de partijgenoot van huidig president, Cristina Fernández de Kirchner, een score van ongeveer 40 procent met zo’n 10 procent voorsprong op zijn eerste achtervolger. Deze resultaten zouden een tweede ronde zelfs overbodig maken. Waarom dan onnodige risico’s nemen? 

Ondertussen neemt de favoriet in Guatemala, Jimmy Morales, wel deel aan debatten. Deze beroemde komiek won de eerste verkiezingsronde, zij het met een te nauwe marge. De tweede en beslissende stembusgang volgt eind deze maand. Zijn strijdpunt is de vernietiging van de corruptie die welig tiert in het Centraal-Amerikaanse land. De christelijk evangelische Morales (tegen homohuwelijk en abortus) wordt door zijn tegenstanders ervan beschuldigd zeer nauwe banden te onderhouden met (ex-)militairen. Het leger heeft een uiterst betwistbare reputatie na de vele misdaden die het pleegde in het land. De presidentskandidaat zat dan ook ietwat verveeld met de steunbetuigingen vanwege Byron Lima Oliva, de bekendste veroordeelde van het land. Hij bestempelde Morales als ‘vriend van alle Guatemalteken’ en raadde de bevolking aan op hem te stemmen. Dit deed hij vanuit de gevangenis. Het mag echter niet verbazen dat er stemadvies komt uit deze hoek. De partij waarbij Jimmy Morales aansloot, FCN Nación, is immers opgericht door veteranen.

Corruptie en democratie

Beide presidentscampagnes zijn interessant op hun eigen manier. Argentinië, als grote natie, toont samen met buurland Uruguay de weg naar een robuustere democratie, de een al wat beter dan de ander. Deze landen respecteren de eigen grondwet en morrelen niet aan de kieswetten zoals we eerder zagen in Venezuela, Ecuador en Bolivia. De presidenten van deze Zuid-Amerikaanse staten, respectievelijk Hugo Chávez (ondertussen Nicolás Maduro), Rafael Correa en Evo Morales worden wel eens ‘herstichtende presidenten’ genoemd omdat zij hun grondwet zo wijzigen dat ze langer aan de macht kunnen blijven dan toegestaan. Bolivia trekt hiervoor wel nog naar de stembus: een referendum moet uitmaken of Morales (sinds 2006 aan de macht) zich in 2019 nogmaals verkiesbaar mag stellen. Het Britse tijdschrift The Week vreest dat de linkse regeringsleiders hun stijl geleidelijk aan wijzigen naar die van hun initiële tegenstanders: de rechtse dictators van de jaren 70 en 80. Zo ver is het voor Argentinië niet gekomen. Hoewel er sprake is van een zekere personencultus rond de president en van populistische trekjes in het officiële discours, staan de grondwettelijke rechten nog steeds overeind.

Het armere Guatemala is voor sommige buitenlandse critici dan weer een toonbeeld voor hoe het zou moeten in de rest van Latijns-Amerika. Hoezeer de regio ook geplaagd wordt door corruptie, het bestraffen ervan is meestal onbegonnen werk – dit geldt vooral voor de machthebbers. Niet zo in Guatemala. Luttele dagen voor de eerste ronde van de presidentsverkiezingen zette het parlement staatshoofd Otto Pérez Molina af. Na het opdoeken van een corruptienetwerk werd zijn positie onhoudbaar. In landen als Brazilië en Mexico kunnen tegenstanders van de regering enkel dromen van zo’n manoeuvre. Hoe kan het, vraagt de Mexicaanse activist John Ackerman, dat de veel zwakkere Guatemalteekse instellingen een president kunnen afzetten? In Mexico deed de wereldbekende verdwijning van 43 studenten, een overduidelijke belangenvermenging vanwege de president en de ontsnapping van ’s werelds rijkste drugsbaron, el Chapo, geen enkele opmerkenswaardige beleidsdrager gedwongen opstappen – laat staan arresteren.

Op deze manier stellen we verschillende patronen vast. Waar sommige veranderingen de goede kant uitgaan, lijken andere processen jaren van democratische vooruitgang teniet te doen of verdere ontwikkelingen te vertragen. Latijns-Amerika kwam in een stroomversnelling van verandering tijdens wat politicoloog Samuel Huntington de ‘derde golf van democratisering’ doopte, een tijdperk van eindigende militaire dictaturen en beginnende democratieën in het laatste kwart van de vorige eeuw. Dat deze golf voortkabbelt langs hindernissen en soms grote omwegen moet maken, is niet onlogisch in een deel van de wereld waar armoede nog steeds zeer relevant is. Veelzeggend is echter de foto van de huidige presidentes Fernández de Kirchner (Argentinië), Michelle Bachelet (Chili) en Dilma Rousseff (Brazilië) van een tijd terug. Ze hebben gemeen dat ze vrouw en democratisch verkozen zijn. Maar ook dat enkele decennia voor hen militaire dictators de plak zwaaiden.

Buiten Cuba en in zekere mate Venezuela kunnen we moeilijk spreken van een dictatuur in de regio. Sommige democratieën, zoals de Chileense en Uruguayaanse, werken naar behoren. Andere, bijvoorbeeld Paraguay en Peru, kampen met meerdere structurele problemen. Het zou getuigen van naïviteit indien we Ecuador en Bolivia geen autoritaire trekken toeschrijven. Het recente grensconflict tussen Colombia en Venezuela deed de gemoederen even oplaaien. Toch wint de diplomatie het daar (voorlopig) van geweld. De vrede tussen de rebellen van de FARC en de Colombiaanse regering kan eveneens tot optimisme aansporen. Maar de grote factor van hoop bestaat misschien wel uit het volk zelf. Van Mexico-Stad tot Santiago de Chile, in nagenoeg de hele regio roept de straat steeds luider tegen corruptie en vriendjespolitiek. Of het vredevol verzet vruchten zal afwerpen is onzeker. Maar het lijkt duidelijk dat de Latinoamericanos, jong en oud, hoog— en laag opgeleid, uit een rurale gemeenschap en de megalopolis, de passiviteit achterwege laten. De stap van ontevredenheid naar actie is de moeilijkste. Maar velen zijn bereid hem te zetten in naam van een betere toekomst.

 

Foto: Jimmy Morales, (c) Reporters

Tex Van berlaer is freelance journalist voor o.a. Knack, Mondiaal nieuws en Periodista político.

Commentaren en reacties