De voorbije jaren zijn in de beide niet-erkende Volksrepublieken in het oosten van Oekraïne verschillende vooraanstaande politici en militairen onder vreemde omstandigheden om het leven gekomen.

Elektricien en ‘Leider van de Volksrepubliek’

Veruit de bekendste onder hen is ongetwijfeld de in Donetsk geboren Aleksandr Zachartsjenko. De elektricien en vader van vier zonen begon zijn loopbaan als separatist toen hij op 16 april 2014 samen met een gewapende groep van zeven man het gebouw van het stadsbestuur bezette. ‘Ons eerste doel is het doorgeven van onze eis aan de staatsmacht in Kiev. Wij zijn hier om een plaatselijk referendum te eisen,’ aldus Zachartsjenko tijdens de bezetting.

Over zijn beweegredenen verklaarde de separatistenleider in een interview met de Russische krant MK: ‘…in Oekraïne is het nu mode om wapens te dragen. Het is zoals ze zeggen, een trend. Als de tegenpartij (Zachartsjenko doelde op de deelnemers aan de Euromajdan, nvda) wapens heeft, dan moeten wij ze ook hebben. Ze gingen naar buiten, maakten een wandelingetje, staken overheidsgebouwen in brand… dan kunnen wij dat ook gaan doen. Maar we steken niets in brand. Zij houden protestacties, en wij zullen protestacties houden. Ze hebben ons alles geleerd. Ze leerden ons molotovcocktails te maken. Hoewel wij weten hoe we ze beter en goedkoper kunnen maken. Hierbij zouden wij hen zelfs van advies kunnen dienen.’

In mei van datzelfde jaar wordt de 37-jarige benoemd tot ‘oorlogscommandant van Donetsk’. Twee maanden later krijgt hij de post van plaatsvervangend Minister van Binnenlandse Zaken in de niet-erkende Volksrepubliek. En midden augustus schopt de man, die bij televisieoptredens moeite lijkt te hebben uit zijn woorden te komen, het zelfs tot voorzitter van de ministerraad. Op aandringen van het Kremlin zou zijn voorganger de Moskoviet Aleksandr Borodaj afstand hebben genomen van deze positie, zodat in ieder geval iemand uit de regio het tot dan toe hoogste ambt kon bekleden. Als kroon op zijn carrière wordt Zachartsjenko uiteindelijk op 3 november met 75% van de stemmen tot de eerste ‘Leider van de Volksrepubliek Donetsk’ gekozen.

Oorlogsgeweld en antisemitisme

Ondanks zijn politieke taken blijft Zachartsjenko actief betrokken bij het oorlogsgeweld. In februari 2015 raakt hij gewond aan zijn been tijdens de slag van Debaltsevo, die de separatisten weten te winnen. In een persconferentie rond diezelfde tijd uit hij zich, ondanks de officiële partijlijn van internationalisme à la Sovjet-Unie, als een antisemiet van het eerste uur: ‘Het gezonde mensenverstand in Oekraïne zou de overhand moeten hebben. Dit zou ertoe moeten leiden dat in ieder geval dat wordt gedaan wat van voordeel is voor het Oekraïense volk. Ik wil zeggen… het is de eerste keer in de geschiedenis dat kozakken worden geleid door mensen die… hm, nog nooit een met een sabel hebben gezwaaid… Ik kan me in ieder geval niet herinneren dat Joden er zo bijliepen… Ik denk dat Taras Boelba en Taras Sjevtsjenko zich in hun graf omdraaien bij het zien van de huidige Oekraïense bestuurders.’

In 2016 komt de separatistenleider onder artillerievuur te liggen, maar weet wederom heelhuids te ontkomen. Net als bij een eerdere aanslag die volgens het Ministerie van Staatsveiligheid op tijd verijdeld kon worden. Zijn populariteit onder de pro-Russische bevolking van Donbas lijkt vrij groot te zijn geweest, hoewel het moeilijk is een objectief beeld te vormen. In 2018 zou zelfs een jeugdorganisatie met de naam ‘Zacharovtsy’ (afgeleid van de achternaam Zachartsjenko) zijn opgericht. Andrej Romanov uit Chartsyzk, vader van twee kinderen: ‘Over de gekkigheid met de naam “Zacharovtsy” heb ik precies één keer gehoord. Dat was toen een of andere ambtenaar het voor het eerst had bedacht. Waarschijnlijk is het initiatief een roemloze dood gestorven… Godzijdank.’

Bomaanslag

Op 31 augustus 2018 om 17:28 ontploft in café ‘Separ’ (kort voor separatist) in het centrum van Donetsk een bom die boven de ingangsdeur is geplaatst. De op dat moment aanwezige Aleksandr Zachartsjenko en zijn lijfwacht Vjatsjeslav Dotsenko sterven vrijwel onmiddellijk. Elf andere personen lopen verwondingen op. Nog dezelfde avond verklaart Dmitri Trapeznikov, waarnemend leider van de Volksrepubliek, dat ‘verschillende personen zijn aangehouden die na verhoor bevestigden dat Oekraïne betrokken was bij de misdaad’. De Oekraïense autoriteiten ontkennen op hun beurt iets te maken te hebben met de aanslag. Vasili Gritsak, hoofd van de SBOe, de Oekraïense geheime dienst: ‘… er vindt een zuivering plaats van al diegenen die te veel weten, die bloed aan hun handen hebben en als getuige uit de weg moeten worden geruimd.’

Een week na de dood van de separatistenleider moeten zijn naaste medewerkers, de eerdergenoemde Dmitri Trapeznikov en Aleksandr Timofejev het veld ruimen. In beide Volksrepublieken wordt een driedaagse rouw uitgeroepen. Meer dan 120 000 inwoners nemen afscheid van Zachartsjenko, die opgebaard ligt in het theater voor opera en ballet. Op het kerkhof ‘Donetskoe Morje’ (Zee van Donetsk) aan de ‘Allee der Helden’ vindt hij zijn laatste rustplaats.

Denis Poesjilin, de huidige leider van de Volksrepubliek, die geruisloos de post van waarnemend hoofd overnam van Trapeznikov, verklaarde op 15 september 2018: ‘De moord op Aleksandr Zachartsjenko werd mede voltrokken door het vijfde departement van de SBOe. Op basis van onderzoek konden we vaststellen dat het om zeer moderne explosieven ging die niet eerder door de SBOe werden ingezet. Dit wijst erop dat de terroristische daad met behulp van westerse geheime diensten is gepleegd.’