Duitse waardigheid tegen terreur

Het is een raadsel waarom Duitsland zo lang gespaard bleef van een grote terroristische aanslag als die op de kerstmarkt van Berlijn afgelopen maandag. Voorheen waren Madrid, Londen, Parijs en Brussel al aan de beurt geweest, het was wachten tot het geweld ook Berlijn, de hoofdstad van de machtigste lidstaat van de Europese Unie, zou treffen. Was het omdat de Duitse veiligheidsdiensten zo goed functioneren of omdat Duitsland de terroristen nog niet voldoende ‘uitgedaagd’ had?

Hoewel er nog niet veel geweten is over de dader of daders, draagt de aanslag toch de handtekening van islamistische terroristen. De gelijkenis met de aanslag in Nice van afgelopen zomer is frappant. Ook hier was het doelwit een manifestatie of een evenement waar gewone burgers iets te vieren hadden. De aanslag tegen Quatorze Juillet in Frankrijk of een Weihnachtsmarkt in Duitsland is ook gericht tegen iets wat deel uitmaakt van de cultuur of de nationale identiteit van de mensen.

Opmerkelijk is de bezonnenheid die de Duitse media uitstralen. Geen schreeuwerige koppen, maar nuchtere analyses die draaien rond de vragen ‘wat weten we en wat weten we niet?’

Natuurlijk, de media hebben hun lesje geleerd uit de nieuwjaarsnacht in Keulen, toen honderden vrouwen aangerand werden. Ze deden er toen aanvankelijk het zwijgen toe en berichtten later pas schoorvoetend over de migratieachtergrond van de meeste daders. De Duitse media kregen toen bakken kritiek over zich heen en werden zelfs als Lügenpresse gebrandmerkt door islamvijandige bewegingen of partijen als ­Pegida en Alternative für Deutschland (AfD).

Rouw

Oorlogsretoriek en krijgsachtige oproepen tegen het terrorisme vind je niet in de media. Duitsland is door de ervaringen met de Tweede Wereldoorlog een pacifistisch land geworden. Aan stoere woorden hebben veel Duitsers geen boodschap, wel aan nadenken over hoe de oorzaken van de terreur bestreden en de gevolgen ervan aangepakt kunnen worden.

Het woord dat op vele voorpagina’s overheerst is Trauer. Inderdaad, er heerst rouw in Duitsland, maar er is ook woede en die groeit aan, samen met de radicale rechterzijde. AfD wijst met een beschuldigende vinger naar het vluchtelingenbeleid van bondskanselier Angela Merkel (CDU).

Met Merkel kan het twee kanten op. Of de woede die smeult in bepaalde lagen van de bevolking groeit aan tot een ware volkswoede, of de rouw verenigt de mensen in hun verlangen om de vrijheid op een krachtdadige maar bezonnen wijze te verdedigen. In het eerste geval krijgt Merkel, en met haar de christendemocratie, klappen bij de verkiezingen van september 2017, in het tweede geval scharen de burgers zich achter een standvastige kanselier.

Bij de herdenking van de slachtoffers van de terreurdaad kwam Merkel geraakt, maar waardig en beheerst over. De AfD daarentegen schreeuwde moord en brand en bezigde woorden als ’terreurkanselier’ of ‘het zijn de doden van Merkel’. Dat haatdragende taalgebruik kan de gematigden onder de AfD-kiezers afschrikken en weer in de armen van een kanselier drijven die vertrouwen en waardigheid uitstraalt, een kardinale deugd in de Duitse politieke cultuur.

Tegenkracht

Veel hangt ervan af of er nog terroristische aanslagen van die omvang zullen volgen. Indien dat zo is, zou de polarisering binnen de maatschappij kunnen toenemen. Merkel kan intussen proberen om het vluchtelingenbeleid te verstrengen; dat heeft ze al gedaan onder invloed van kritiek van binnen en buiten de partij.

Als de dader inderdaad een vluchteling is, zal de roep nog luider klinken om het vluchtelingenbeleid te herbekijken, zeker vanuit de Beierse zusterpartij CSU. Maar Horst Seehofer, de voorzitter van die Beierse christendemocraten, is in de ogen van heel wat burgers niet meer geloofwaardig omdat hij op zijn woordelijke verzet tegen Merkel geen daden liet volgen. De kans bestaat dat wie zo denkt het origineel, namelijk de AfD, verkiest boven de kopie die de CSU in deze kwestie vormt. De CDU/CSU van Merkel en Seehofer kan klappen krijgen, maar zelfs dan kunnen de christendemocraten opnieuw een grote coalitie met de sociaaldemocraten (SPD) vormen.

De radicalisering en de polarisering en het ruwe taalgebruik van sommige politici roepen her en der het beeld op van de Republiek van Weimar (1919-1933), de ongelukkige Duitse democratie die net mede aan die verschijnselen te gronde is gegaan. Maar er is een tegenkracht aan het werk in de Bondsrepubliek, en dat is de waardigheid die het hedendaagse Duitsland kenmerkt.

(Dit artikel verscheen in De Standaard van 21 december 2016. Dirk Rochtus publiceerde zopas het boek ‘Van Reich tot Republik. Nadenken over Duitsland vroeger en nu’/ Doorbraak Boeken)

Foto: (c) Reporters