Een bijzonder jaar

Nummer 2016 wordt een bijzonder jaar. Wij mogen een eeuweling vieren, met name Pallieter! Want volgende lente is het honderd jaar geleden dat de bekendste held van Felix Timmermans de wijde wereld in stapte. Pallieter verscheen in 1916, in het midden van de Eerste Wereldoorlog. En zijn verschijning was als de zon die door de zwartste wolken brak.

Pallieter groeide binnen de kortste keren tot een begrip en tot een werkwoord, hij werd spreekwoordelijk en legendarisch. Dus werd hij ook vaak verkeerd begrepen. Hij werd een der grootste Vlaamse bestsellers ooit, in binnen- en buitenland. Hij werd gevierd en verfilmd, verprent en verprutst. Men heeft hem bedolven onder rijstpap en men trachtte hem te verdrinken in wijwater.  Onlangs is men zelfs vergeten hem op de lijst te zetten, van de Boeken met Hoofdletter die elke serieuze Vlaming zou moeten (kunnen, willen) lezen. De ‘canon’ noemt men zulke lijst. Zij wordt weggeblazen door het kanon van Pallieter.

Wie hem alleen maar kent van horen zeggen, stelt zich de roman van Felix Timmermans voor als een kleurrijke serie toneeltjes en boertige dorpsanekdoten uit een lang voorbij, verkeersvrij verleden. Wie de roman leest zoals hij geschreven is, begrijpt waarom hij in de dramatische dagen van de Europese burgeroorlog werd ontvangen als de droom van een paradijselijk bestaan, een verlangen naar het feestelijke leven, als een lofzang op de zuivere echtheid van de Natuur. Zijn taal is die van een uitbundige schilder, zijn beelden struikelen over elkaar zoals de ventjes op de ‘kinderspelen’ van Brueghel. Maar zij gaan gepaard met een grote innigheid, met gevoel voor het geheim van de natuur, met een religieus aanvoelen van ons bestaan. Pallieter draagt een blijdschap uit, die dieper gaat. Als de ontroering om het leven hem te machtig wordt, citeert hij Gezelles gedicht over de grote blije dag waar hij alles wil voor geven. En hij bidt, zoals de dichter, tot ‘de Zon van alle klaarheid”’.

Er zijn in Vlaanderen enkele schrijvers geweest die hun streek zo levendig hebben uitgebeeld en die haar taal zo sterk hebben gebruikt, dat hun naam er altijd mee verbonden blijft. Het sterkste voorbeeld is wel dat van ‘de Goede Fé’. De ster die Felix Timmermans naar Betlehem droeg, is voor altijd blijven stille staan boven de Kempen. Dat kun je dezer dagen weer klaar zien. Zelfs op plekken waar Kerstmis zodanig geseculariseerd is, dat Sint Jozef op het kerkplein een babyborrel aanbiedt voor verklede koningen die van verre door hun Tom-Tom naar de stal zijn geleid. Ik wil maar zeggen, de artistieke scheppingen van Timmermans, in woord en beeld, zijn al lang een deel van ons erfgoed. En dus ook al wel eens verminkt en bijgeschilderd.

Maar nog eens, het zou fout zijn, de roman Pallieter te zien als een soort van veredelde regionale folklore, met grapjassen in een Bokrijkmaatschappij of in een gerestaureerd begijnhof dat beplakt is met zilverpapier uit oude chocoladerepen. Evenmin is Pallieter de realistische weergave van leven en geest in een bepaalde voorbije tijd. Wij herkennen hem en zijn streek, zij zien er bedrieglijk echt uit, maar Timmermans tilt ze op en geeft ze alle kleuren van een mythe. Of zoals Hugo Claus het boek noemde, toen hij het mocht verfilmen: een sprookje.

En sprookjes zijn echter dan echt, dat is bekend.

Deze tekst verscheen recent ook in De Bond.