Italië blijft de EU teisteren. Minister van Binnenlandse Zaken Matteo Salvini reageert — zoals altijd — laks op de beslissing van de Europese Commissie een deficitprocedure aan te spannen tegen Italië. ‘Is er een nieuwe brief uit Brussel gekomen? Goed zo, dan wachten wij nu op de Kerstman!’

Er zit een ietsje waarheid in zijn kreet. De EU beschikt over verordeningen, procedures, maatregels en deadlines, maar hun implementatie kan behoorlijk uitgerekt worden. Tijd winnen, is een van de belangrijkste tactische manoeuvres in de EU. Zoals aangekondigd en verwacht, heeft de Europese Commissie het Italiaanse begrotingsvoorstel 2019 definitief afgewezen. De Commisie besliste een deficitprocedure tegen Italië te starten. Maar, zoals de verantwoordelijke EU-commissaris Moscovici zei: ‘Our doors remain open to dialogue with Italy’. Vandaag zullen de Italiaanse premier Conte en Commissievoorzitter Juncker elkaar ontmoeten.

‘Hardnekkige mannetjes schrijven brieven’

De discussie tussen Italië en de Europese Commissie zal nog wel een tijdje duren eer het finale wapen kan getrokken worden: een sanctie van tot 0,2% tot 0,5 % van het BIP (voor Italië 4 tot 9 miljarden buro). De Commissie stuurt haar bericht naar de lidstaten die twee weken de tijd hebben hierop te reageren. Als de lidstaten het standpunt van de Commissie vandaag bevestigen, informeert deze de Raad in die zin

De Raad bestaat uit de ministers van Financiën van de lidstaten die zich hierover op 22 januari zullen buigen. Zij bevestigen de noodzakelijkheid een ‘excessive deficit procedure’ op te starten. De Raad vraagt dan de lidstaat in kwestie effectief actie te nemen om het deficit te verkleinen. Hiervoor geven zij tot zes maanden de tijd. Italië en de Commissie zullen in die periode duchtig nota’s uitwisselen. Italië zal gevraagd worden, naast een verandering van zijn begrotingsplannen ook met hervormingsprogramma’s over de brug te komen die tonen hoe zij denken hun concurrentiekracht op te krikken. Salvini heeft op zijn directe manier de communicatie tussen Europese Commissie en lidstaat als volgt beschreven: ‘In Brussel zitten hardnekkige ambtenaartjes die elke 15 minuten een brief schrijven waarop de regering moet antwoorden.’

Pas na afloop van het bekijken en het beoordelen van al die plannen en programma’s kan de sanctie worden toegepast.

Een hardere of een softere aanpak?

Er wordt nu gespeculeerd of een ‘harde’ of een ‘softere’ aanpak zal toegepast worden. De vraag is in wiens voordeel een vertraging van het hele proces zou kunnen spelen. Zich hard opstellen voor de Europese verkiezingen op 26 mei volgend jaar zal zeker de anti-Europese campagnes van di Maio (M5S) en Salvini (Lega) in de hand spelen.

De Europese Commissie blijkt ondertussen verdeeld in ‘valken’ en ‘duiven’. De valken vrezen een negatieve impact op andere op tafel liggende EU-dossiers als men in dit geval niet hard doorgrijpt. Deze dossiers voorzien de hervorming van de Eurozone door de Bankenunie beter te wapenen tegen schokgolven van de financiële markten en een risicospreiding tussen de sterkere en zwakkere banken over nationale EU-grenzen heen. Dit is in lijn met een politiek die sinds 2012 probeert economische en financiële lasten en risico’s tussen de EU-landen te ‘socialiseren’ terwijl iedereen onderworpen wordt aan een complex systeem van economische toezicht, fiscale regels en budgettaire discipline. Dat is destijds ontstaan door een compromis tussen Angela Merkel en Nicolas Sarkozy. Het werd verder ontwikkeld door Angela Merkel en Emmanuel Macron in hun paper over een eurozonebudget begin deze week.

Wie kan Italië stoppen?

De ‘duiven’ proberen door de beslissingen uit te stellen, de financiële markten te kalmeren. Hoe dan ook: het Italiaanse geval laat zien waar de grenzen liggen van een politiek die ervan uitgaat dat een ‘my neighbour beggars me, but I control him!’ zou kunnen werken. De grens ligt daar waar de EU-lidstaat zich niet aan de spelregels houdt en niet in staat is zijn structurele zwaktes onder controle te krijgen. De enigen die de rode kaart kunnen laten zien, zijn de beleggers. De ‘spread’, het verschil tussen de Italiaanse en de Duitse rente op staatsobligaties, vliegt op recordhoogte, inmiddels rond de 3,35 %. 3% wordt voor Italië normaal als uiterste grens gezien.

EU-Commissaris Moscovici zij dat hij de Italiaanse minister van Economische zaken Tria ‘vaker ontmoet heeft, dan hij zich ooit zou kunnen herinneren.’ Onafhankelijk van hoeveel ontmoetingen nog plaatsvinden en hoeveel papieren nog over de Alpen heen en weer gestuurd worden, de regering Conte zal tot de Europese verkiezingen van 26 mei niet bewegen. Tenzij de economische gegevens het land verder naar de afgrond duwen.

Er hangt nog een andere bui boven Italië. De anti-Europese politiek van de regering is het enige echte gemeenschappelijke draagvlak tussen Lega en M5S. Tijdens de afgelopen weken zijn er heftige conflicten ontstaan tussen beide partijen over cruciale infrastructurele projecten. Zo wil M5S de hst-verbinding tussen Torino en Lyon niet afmaken. De populistische partij heeft een principiële hekel aan alle openbare investeringen vanaf een bepaalde omvang. Dit toon dat Italië helaas nog ver weg is van modernisering.