In mei 2022 heeft Open Vld een wetsvoorstel ingediend om een federale kieskring in te voeren die het mogelijk maakt twintig van de honderdvijftig leden van de Kamer te benoemen.

Afgezien van het feit dat het de Belgische reflex zou kunnen consolideren, wil het initiatief er vooral voor zorgen dat de vorming van een federale regering binnen een redelijke termijn kan gebeuren, zonder de ondraaglijke wals van informanten, verkenners en andere ontmijners.

Eenvoudig

Het principe is eenvoudig. De kandidaat met de meeste stemmen van de grootste partij zou automatisch verantwoordelijk zijn voor de vorming van een regering. Hij of zij zou daar een maand de tijd voor hebben. Als hij of zij faalt, gaat de hand over naar de tweede partij met de meeste stemmen, enzovoort. Als de impasse na zes maanden wordt bevestigd, worden automatisch nieuwe verkiezingen gehouden.

Toen het wetsvoorstel werd ingediend, staken Ecolo en MR hun goedkeuring niet onder stoelen of banken. De voorzitter van de Franstalige liberalen, Georges-Louis Bouchez, had de volgende tweet geplaatst: ‘De liberalen werken aan een sterker en efficiënter België. Stop de verdeeldheid en voer de liberale hervormingen door die ons land nodig heeft.’ Als openlijk ‘Belg’ staat hij natuurlijk open voor het initiatief van de ‘zusterpartij’. Alleen het principe van automatisme bij de benoeming van de trainer vormt voor hem een probleem, omdat dit ertoe zou kunnen leiden dat een ‘extremistische’ kandidaat de leiding krijgt. Bovendien zou dit beginsel van automatisme betekenen dat het koninklijk prerogatief wordt opgeheven.

Gemeenschappen

N-VA van haar kant wil niets horen over deze federale kieskring, die in geen enkele deelstaat wordt toegepast. Een dergelijk initiatief zou de deur openzetten voor gezamenlijke partijlijsten in de twee grote gemeenschappen. ‘Telkens blijkt dat de Franstalige partijen degenen zijn die sterke hervormingen blokkeren, en de Open Vld beloont hen vandaag’, aldus Sander Loones, federaal afgevaardigde van N-VA.

Sander Loones heeft ook kritiek op de wens van Open Vld om bepaalde bevoegdheidsdomeinen te herfedereren, ‘zodat ze samen met de PS en Ecolo kunnen beslissen’. Volgens hem speelt de federale kieskring ‘diegenen in de kaart die geen grote hervormingen willen en de status quo verdedigen. Het zou zelfs een extra slot vormen tegen de Vlamingen’. N-VA ten slotte ziet dit voorstel als een poging van de liberalen om de positie van de huidige premier veilig te stellen: ‘Open Vld probeert zich met een eenheidslijst op te krikken, dankzij hun machtigere zusterpartij. Het gaat dus meer om de positie van Alexander De Croo, dan om het versterken van de democratie.

Philippe Van Parijs

Professor-filosoof Philippe Van Parijs, oprichter van Rethinking Belgium (ReBel), meent integendeel dat een federale kieskring niet zozeer een ‘extra sluis tegen de Vlamingen’ is, als wel een ‘democratische correctie van de oververtegenwoordiging van het aantal Franstalige parlementszetels in België’. Zijn voorstel beoogt vijftien van de honderdvijftig parlementsleden aan te wijzen.

In een lang interview met Doorbraak legt hij uit: ‘Vroeger was ik voorstander van quota. Nu vind ik dat niet meer zo belangrijk. Laat de mensen op een natuurlijke manier stemmen op de federale kandidaten van hun keuze. Franstaligen zullen waarschijnlijk meer op Nederlandstaligen stemmen dan andersom, omdat Nederlandstaligen beter Frans spreken dan Franstaligen Nederlands. Op die manier zal de federale kieskring een democratische correctie zijn van de oververtegenwoordiging van het aantal Franstalige parlementszetels in België.’

Dialoog

En voor alle duidelijkheid voegt Philippe Van Parijs eraan toe: ‘Ik ben geen Belgische nationalist zoals Bouchez. Voor mij is het idee van een Belgisch gevoel op zich niet belangrijk. Wat voor mij belangrijk is, is de dialoog, zodat we ons toch samen kunnen redden.’ Dit ‘samen beheren’ beperkt zich tot het kleinst mogelijke deel. ‘Er blijft een federale fiscale basis voor de basisbehoeften die in heel België identiek zijn: een sociale zekerheidsbasis, veiligheid en buitenlands beleid. Al het andere valt, zoals u hebt begrepen, onder de bevoegdheid van de deelstaten.’ En Philippe Van Parijs hamert op het principe van financiële verantwoordelijkheid: ‘Een federale entiteit die het financieel wanbeheer niet aanpakt en de economie niet ernstig neemt, zal haar burgers weinig te bieden hebben.’

Een dergelijke opvatting is die van een Vlaams-nationalist en verbaast me niet. In 2011, tijdens een debat georganiseerd aan de Universiteit van Luik door de Cercle Condorcet met als thema ‘L’après-Belgique’, vroeg ik Philippe Van Parijs om te antwoorden op de vraag: is Vlaanderen voor u een natie? En zijn antwoord was ‘ja’.

Brussel

In feite is het Brussel dat Philippe Van Parijs bezighoudt. En zijn voorkeur voor federalisme (met vier deelgebieden) in plaats van confederalisme is slechts een tactische kwestie, een kwestie van woordenschat: om ‘in het Belgisch’ de versterking van de Vlaamse meerderheidsstem aan te kleden, die nodig is voor de nauwe controle van Brussel door Vlaanderen. In feite zal zo’n federale kieskring vooral nuttig zijn om het Brusselse electoraat te spreiden. Want bij gebrek aan ‘Belgische’ politieke partijen is het moeilijk voor te stellen dat de Vlamingen massaal stemmen op federale kandidaten van Franstalige partijen en de Walen massaal stemmen op federale kandidaten van Vlaamse partijen. Het is echter duidelijk dat de Brusselaars massaal stemmen op federale kandidaten van Vlaamse partijen, op basis van aantrekkelijke financiële beloften…

Uiteindelijk zouden er dankzij deze federale kieskring nog enkele ‘centrale’ Vlaamse volksvertegenwoordigers door Brussel worden gekozen. Voor Van Parijs is de Brusselse kwestie cruciaal. Als hij het gebruik van het Engels in Brussel bevordert, is dat om het Frans te verzwakken. Als hij de federale kieskring wil invoeren, is dat om het Franstalige kamp te verdelen en Brussel van Wallonië te scheiden. De invoering van een federale kieskring zal de Belgische kwestie niet oplossen. Het federalisme is gedoemd zodra Vlaanderen zich niet ziet als een deelstaat, maar als een natie, die vanzelf een soevereine staat wordt.