Een Muur om zichzelf in te sluiten

Zelden stond Israël zo geïsoleerd als na de parlementsverkiezingen van vorige week. Uittredend eerste minister Benjamin Netanyahu kon door extreem populisme de sombere peilingen voor zijn rechts-nationalistische regeringscoalitie op de valreep ombuigen in een pyrrhusoverwinning. Hij heeft wel gewonnen in eigen land, maar mogelijk alle kansen verspeeld op een vreedzame oplossing voor een regeling met de Palestijnen.

De goede score van Likoed, 30 zetels (plus 12) op 120, is bedrieglijk. Het is ten koste gegaan van zijn coalitiepartners, Yesh Atid (11 zetels, min 8), YIsraël Beiteimu (6 zetels, min 1), en Joods Huis (8 zetels, min 4). Ook de ultra-orthodoxe partijen moesten inleveren: Shas (7 zetels, min 4) en het Verenigd Torah Jodendom (6 zetels, min 1). Die ontwikkeling is toe te schrijven aan de tactiek van Netanyahu. Hij is erin geslaagd zichzelf als de redder van de Joodse staat voor te stellen door centrumlinks te diaboliseren, en door zichzelf op te werpen als enig schild tegen buitenlandse complotten. Hij schuwde de meest radicale standpunten niet: er komt géén Palestijnse staat onder mijn bewind, zei hij, we blijven onze nederzettingen uitbreiden in Samaria en Judea, we zullen nog gebieden koloniseren en aanhechten. En hij herhaalde zijn provocerende toespraak uit het Amerikaanse Congres begin deze maand, toen hij de onbetrouwbaarheid en de dreiging van Iran dubbel en dik onderstreepte, en tegen de raad van president Obama in openlijk de Verenigde Staten bezwoer niet toe te geven aan de ayatollahs.

Als hij erin slaagt binnen de maand een nieuwe regering op de been te brengen (Likoed aangevuld met rechtse nationalisten en religieuze fundamentalisten) staat hij er zo goed als alleen voor. Om die reden liet de Israëlische president Reuven Kivlin nogal nadrukkelijk uitschijnen dat hij het liefst een Grote Coalitie zag. Met de linkse Zionistische Unie dus (die op 24 zetels bleef steken, plus 3; bondgenoot Meretz verloor één van zijn 6 zetels; en de nieuwe Arabische eenheidslijst die meteen de derde partij werd met 13 zetels was onverstandig genoeg om vooraf te zeggen dat ze nooit met de linkse leider Jitzak Herzog in een regering zou treden ). Maar het wordt hoe dan ook ijskoud rond Netanyahu en zijn vierde regering.

Polarisering

Netanyahu heeft het land grondig gepolariseerd. Niet het vredesdividend, zoals nog door duizenden vrouwen, joden en moslims, voor de Knesset werd bepleit tijdens de campagne, niet het aanslepend conflict met de Palestijnen en de Gaza-oorlog van vorig jaar (2200 Palestijnse doden, 73 Israëli), niet de rampzalige economie, die meer geld versluist naar nederzettingen in bezet gebied dan naar sociale woningbouw, niet de stijgende levensduurte en de onbetaalbare huurprijzen, zelfs niet de schandalen waarin hijzelf en vooral zijn vrouw Sara verwikkeld raakten (met name door het wegsluizen van overheidsgeld voor eigen gebruik en voor overdreven uitgaven om de residentie van de premier te verfraaien) werden de inzet van de stembusgang. Nee, alleen angst stond centraal. Veiligheid tegen de boze buitenwereld.

Dat er in Jeruzalem daarvoor veel steun te vinden was, is logisch. Likoed kreeg er 24 % van de stemmen, Thora Jodendom 21 %, en de sefardische Sjaspartij 11 %. Dat geregeld met raketten beschoten steden als Sderot in het zuiden meestapten in Netanyahu’s aanpak, is begrijpelijk. Daar won Likoed zelfs 42 % van de stemmen, Joods Huis 11 %. Dat de zorgwekkende ontwikkelingen in Syrië en Irak tot voorzichtigheid stemmen, is logisch. Maar de uitzichtloze, negatieve obsessie: er is geen Palestijnse partner meer om mee te onderhandelen, heeft nu veel kapotgemaakt. In eigen land is een tweespalt gegroeid. De eigen Arabische bevolking is vervreemd. En de steun van de belangrijkste bondgenoot Washington heeft een forse, misschien te forse knauw gekregen.

Isolement

‘Bibi’ Netanyahu ging een brug te ver door zijn opgezweepte ambitie. Hij zwoer immers zijn intussen beruchte Bar Ilan toespraak uit 2009 af. Toen sprak hij onomwonden zijn steun uit voor een ontdubbeling van de staat. Naast Israël mocht er een – weliswaar gedemilitariseerde – Palestijnse staat komen. ‘De omstandigheden zijn veranderd’, liet hij nu verstaan. Alleen heeft hij het effekt van zijn radicalisering danig onderschat. Als de Amerikaanse minister van buitenlandse zaken John Kerry wel koeltjes Netanyahu telefonisch feliciteerde met zijn zege, dan bleven president Obama en het State Department kil de oude bondgenoot negeren. Voor Obama telt zijn groeiende persoonlijke aversie mee. Maar politiek dreigt Israël nu wel onder hete vuren te komen. De woordvoerder van het Witte Huis, John earnest, won er geen doekjes om. ‘Wij overwegen ernstig om de bescherming die wij Israël altijd gegeven hebben in de Veiligheidsraad en het VN-halfrond in te trekken’. Dat is meer dan een afdreiging. Obama ziet de kans schoon om de moeizame onderhandelingen in Zwitserland met Teheran over het Iraanse kernprogramma minder strak te doen afronden. Tegen eind maart moet er een akkoord voorliggen, anders worden de VN-strafmaatregelen nog verstrengd. Maar de onbuigzame houding die Israël eist zou wel danig versoepeld kunnen worden. Er is sprake van een afbouw met 40 % van Irans hardware in ruil voor een geleidelijke opheffing van het embargo. Van de huidige 10 000 centrifuges zou Iran er 6000 mogen behouden. De afremming moet voor ten minste tien jaar gelden, de normalisering van de economische betrekkingen (want Iran zit zo goed als aan de grond) kan 20 (VS) tot 25 (Frankrijk) in beslag nemen.

Er is niet alleen Iran. De VS zijn woedend om Netanyahu’s verzaken aan het tweelandenplan, waar sinds de akkoorden van Oslo (1993) gestaag naartoe gewerkt wordt. Tot nu toe heeft Washington altijd eenzijdige pogingen van de Palestijnse Autoriteit (PA) als staat erkend en opgenomen te worden afgeblokt. Obama laat verstaan dat hij wel eens een resolutie die directe onderhandelingen eist, twee staten erkent, en terugtrekking eist uit bezette gebieden, zou laten passeren. Ook oud-ambassadeur in Jeruzalem en in Caïro, Dan Kurtzer, sprak ondiplomatieke taal. ‘De VS moeten de uitslag van deze verkiezingen negeren, en een eigen plan voorleggen om naast Israël ook Palestina te laten leven’. Nog opvallender was dat het eerste contact van het Witte Huis, en wel door stafchef Dennis McDonough, op een drukke conferentie van J Street in Washington plaatsvond. Hij sprak daar zowat 3000 congresgangers toe. J Street staat bekend als een erg linkse joodse organisatie. Naast McDonough sprak ook Saeb Erekat, de Hoofdonderhandelaar van de PA.

Hoog spel

Maar Netanyahu pokert. Hij weet zich verzekerd van conservatieve steun in het Congres. In beide kamers hebben de Republikeinen de meerderheid, en deze week stemt de kommissie buitenlandse zaken over een wet die Obama wil verplichten elke deal met Iran alleen te onderschrijven na goedkeuring door het Congres. Obama heeft met zijn veto tegen zo’n wet gedreigd. Netanyahu kent ook de bezorgdheid dat het helemaal uit de hand zou lopen in Syrië en Irak. De aanval met chlorides van Assads luchtmacht op het stadje Sarmin vorige week maandag heeft de angst voor de inzet van chemische wapens weer doen opflakkeren. De barbarij van IS kan maar door bondgenoten op het terrein (Koerden en Iran) onthoofd worden. Dan is de intense militaire samenwerking met Israël geen quantité négligeable, ook al omdat Egypte helemaal naar de Israëlische visie is opgeschoven.

Het is eigen land dat de felste verdeeldheid heerst. Links verwijt Netanyahu terecht dat hij religieuze voorwendsels hanteert om zijn eigen politieke agenda te rechtvaardigen. De Arabische Israëli-jodenhaat aanwrijven kan moeilijk, de leider van de partij is een atheïst. De klappen die zijn coalitiegenoten kregen doen de argwaan nog groeien. Zo blijft Avigdor Lieberman, die Beteimu leidt, zijn eigen vredesplan van eind vorig jaar handhaven: hij wil een fonds om Palestijnen aan te zetten hun Israëlische nationaliteit op te geven, en met financiële steun te verhuizen naar de noordelijke gebieden, die dan als Palestina erkend kunnen worden. Dat staat haaks op de racistische uitspraken van Netanyahu, die Links ervan beschuldigde de Arabische Israëli met bussen naar het stembureau te voeren, om de staat te ondermijnen. Lieberman houdt ook vol dat de ‘joodse natie voorgaat op grondbezit’. Netanyahu heeft al gezegd zich niks te zullen aantrekken van internationale veroordelingen. Hij laat de muur tussen joodse en Palestijnse gebieden nog versterken, en denkt aan een serieuze uitbreiding. ‘Wie gelooft die man nog ?’, verzuchtte oud-buitenland en oud-justitieminister Tzipi Livni. De kloof met minder religieus geïnspireerde steden steekt de ogen uit. Tel Aviv koos ondubbelzinnig voor links: de Zionistische Unie haalde dubbel zoveel stemmen als Likoed, 34 %, en Meretz deed er daar nog 13 % bij.

De scheiding der geesten verhoogt de kittelorigheid van de conservatieven. Zo is de ambassadeur in Hongarije tussengekomen om de Eurovisie-inzending bij te sturen. Hij nam het niet dat Boggie een anti-oorlogslied brengt, waarin kritiek wordt geuit op legerinvallen én het aantal gedode kinderen in de Gaza-oorlog wordt vermeld: 500. De kans op een spoedige absolutie zit er niet zo dadelijk in.

Foto: (c) Reporters