De Nederlandse Tweede Kamerverkiezingen van 22 november beloven weinig goeds voor het christendemocratische CDA. Volgens peilingen blijven zes zetels over. Een daling van zestig procent sinds de vorige verkiezingen en een historisch dieptepunt voor een partij die vanzelfsprekend premiers leverde. En toch is de christendemocratie nog heel aanwezig. 

Landbouw- en regiopartij BBB en Nieuw Sociaal Contract (NSC; onlangs opgericht door Pieter Omtzigt) doen het beter. BBB zou 15 Kamerzetels krijgen. NSC zit tegen de dertig en is in de race om de grootste partij te worden.

Lubbers

Alleen: BBB én NSC komen voort uit het CDA. Omtzigt was van 2003 tot 2021 CDA-Kamerlid. BBB-lijsttrekker Caroline van der Plas, Kamerlid sinds 2021, was in 2018 kandidaat-gemeenteraadslid voor CDA. Haar moeder was CDA-wethouder (schepen). Veel kaderleden van beide partijen komen van CDA. Opgeteld komen de drie partijen op tegen de vijftig Kamerzetels, een derde van het totaal. Alsof Nederland weer in de jaren tachtig beland is, het decennium van CDA-premier Lubbers (54 zetels in 1986 en 1989). De christendemocratie is dus springlevend!

De ironie wil dat CDA ontstond als fusie van drie christendemocratische partijen, waarvan een rooms-katholiek en twee protestants. Die fusie in 1980 maakte CDA grootste partij. Veertig jaar later zijn het weer drie partijen.

Zoek de verschillen

Alsof Nederland nog steeds domineesland is, gaven meerdere lijsttrekkers in de eerste week van september, bij de opening van het parlementaire jaar, lezingen. Doorbraak besprak twee lezingen, gehouden door Van der Plas en Omtzigt. CDA-lijsttrekker Henri Bontenbal was hen nipt voor. Op vrijdag 1 september hield hij de Hannie van Leeuwenlezing van CDJA, de CDA-jongerenvereniging. Bontenbals lezing en Van der Plas’ H.J. Schoo-lezing vindt u terug op YouTube. Inhoudelijk hoor je weinig verschillen.

Omtzigt omzeilde dit probleem. Zijn Binnenhoflezing ging over een specifiek onderwerp, de rechtsstaat. Niemand twijfelt eraan dat hij christendemocraat in hart en nieren is. Zoveel CDA’ers stappen over naar NSC, dat het al ‘CDA 2.0’ wordt genoemd.

Sociaal en conservatief

BBB en NSC liggen goed bij rechtse kiezers. BBB maakte haar kandidatenlijst bekend op de dag dat Bontenbal zijn lezing uitsprak. Die bevatte vier politici met een rechts-conservatief imago. Eén daarvan was Mona Keijzer, afkomstig van (de rechtervleugel van) CDA.

Maar hoe ‘rechts’ zijn BBB en NSC? Volgens Van der Plas moet meer aandacht komen voor de zwakkeren in de samenleving. ‘Loop mee met de zwakkeren, dan ben je zeker dat niemand achterblijft.’ Omtzigt is het met haar eens. Net als Bontenbal, die zich in zijn Van Leeuwen-lezing ‘sociaal en conservatief’ noemde.

Volgens peilingen en onderzoekers is er al jaren vraag naar een partij die sociaaleconomisch nadruk legt op sociale zekerheid en cultureel behoudend is. Vergeleken met rechts-liberalen en conservatieven zijn christendemocraten gematigd rechts, dus op zich logisch als zij deze positie innemen. Beetje laat, want CDA werkte veertig jaar mee aan meer marktwerking en versobering va sociale zekerheid. Maar waarom drie partijen?

Stad tegenover platteland?

Van de traditionele partijen was CDA het sterkst vertegenwoordigd in de regio en het minst in de Randstad, de grote steden in het westen van Nederland. Voor een partij die de gehele samenleving wil verbinden is het niet onlogisch dat ze ook de Randstad voor zich wilden winnen. In 2020 wilde het kader Hugo de Jonge of Wopke Hoekstra als lijsttrekker voor 2021. Beide ministers woonden in de Randstad.

Hoekstra stelde zich niet beschikbaar, waarop een lijsttrekkersreferendum volgde. Ook Omtzigt en Keijzer deden mee. Toen Keijzer afviel, riep zij op in de laatste ronde Omtzigt te stemmen. De Jonge won nipt. Toen De Jonge, tijdens corona volksgezondheidminister, december 2020 toch afzag van een plek op de lijst, passeerde het partijbestuur Omtzigt. Hoekstra, geen kandidaat bij de ledenraadpleging, werd gevraagd.

Omtzigt vertegenwoordigt het landelijke oosten van Nederland. Keijzer komt uit de polder van Noord-Holland, ten noorden van de as Haarlem-Amsterdam. Veel CDA’ers gingen denken dat de partijtop de regionale achterban wilde inruilen voor ‘betere’ stedelijke kiezers. CDA-lijsttrekker Bontenbal is van Rotterdam.

Gevestigde orde tegenover ontevreden kiezers

Gezien de nadruk van BBB en NSC op sociale zekerheid kan je niet stellen dat het ook gaat om een splitsing tussen linkse en rechtse christendemocraten. BBB en NSC lijken wel meer oog te hebben voor ontevreden kiezers, terwijl CDA staat voor de gevestigde orde. Weinig partijen willen samenwerken met Wilders’ PVV. Uit een kiezersonderzoek, uitgevoerd in opdracht van opiniesite Wynia’s Week, blijkt dat CDA-kiezers PVV buitensluiten, BBB- en NSC-kiezers doen dat niet. Complicatie: Omtzigt sluit samenwerking wél uit.

Het CDA is een bestuurderspartij. Bestuurders benadrukken wat goed gaat. Mogelijk heeft CDA zolang bestuurd, dat ze volksvertegenwoordiging uit het oog verloor. Volksvertegenwoordigers horen niet enkel een meerderheid te steunen. Ze horen ook oplossingen te zoeken voor problemen van burgers.

In de coronaperiode ontpopte gezondheidsminister De Jonge zich als een uiterst verticaal bestuurder, die bij voorkeur van bovenaf maatregelen oplegde. Onder Hoekstra verloor CDA drie verkiezingen, vervolgens wordt hij voorgedragen als opvolger van eurocommissaris Frans Timmermans. Kan CDA zich nog verplaatsen in de noden van krimpregio’s?

Uiteraard moeten BBB en NSC nog bewijzen dat ze problemen oplossen. Voor wie sympathiseert met christendemocratische standpunten, maar twijfelt aan CDA, zijn het vluchtheuvels.