Europa: nog liever Viktor Orban dan Artur Mas

Viktor Orban kan probleemloos de vrije meningsuiting inperken en de Hongaarse grondwet in die zin herinterpreteren. Robert Fico mag Slovakije ombouwen tot een 21ste-eeuwse burcht tegen vluchtelingen op zoek naar vrede en vrijheid. De Europese Unie kijkt ernaar en laat ongestraft begaan.

Democratie, mensenrechten, vrije meningsuiting, subsidiariteit. Het waren toch kernwaarden waar de stamvaders van de Europese Gedachte voor tekenden? De huidige Europese Unie lijkt een groter probleem te hebben met het democratische proces dat zich momenteel in Catalonië afspeelt om van de regio een onafhankelijke staat te maken, dan met leiders van lidstaten die hun grondwet als een vodje papier behandelen.

Zondag verkiezingen

Twee jaar geleden vormden 1,4 miljoen Catalanen op de nationale feestdag een menselijke ketting van de Franse grens tot de kust van Tarragona. Toen in november van datzelfde jaar 2,3 miljoen Catalanen deelnamen aan een weliswaar door de centrale regering verboden referendum, stemde meer dan 80 procent voor. Vorig jaar kwamen op de nationale feestdag 1,8 miljoen Catalanen op straat om de onafhankelijkheid te eisen. Dit jaar waren het er – naargelang van de schatting – tussen de 1,4 en de 2 miljoen. In Catalonië wonen in totaal 7,5 miljoen mensen. Deze cijfers zeggen iets over de verhoudingen in de regio.

Zondag gaan de Catalanen naar de stembus voor regionale verkiezingen. Die werden door minister-president Artur Mas aangegrepen om er heuse ‘onafhankelijkheidsverkiezingen’ van te maken. Eeuwige rivalen sloten een pact: de centrumrechtse CDC (van Mas) en de links-republikeinse ERC. Groene en ‘eco-socialis­tische’ kandidaten sloten zich individueel aan, net als afgescheurde christendemocraten en tal van partijpolitiek dakloze catalanisten uit het brede middenveld. De eenheidslijst Junts pel Sí streeft een meerderheid na in het Catalaanse parlement. Al dan niet samen met de links-revolutionaire CUP, de meest uitgesproken onafhankelijkheidspartij.

Het democratische debat lééft in Catalonië, net zoals het debat over het Schotse onafhankelijkheidsreferendum vorig jaar een volwassener en democratischer samenleving opleverde. De meeste sociaaleconomische middenveldorganisaties mengden zich positief in het debat. Mensen zijn uitgesproken voor- of tegenstander. Maar die laatsten zien met lede ogen aan hoe de centrale regering in Madrid niet alleen een barslechte communicatie voert, maar bovendien draconische maatregelen neemt in de hoop dat de onafhankelijkheidsverkiezingen op niets uitlopen.

Vorig jaar nog merkte een generaal van het Spaanse leger op dat Barcelona elke vijftig jaar eens zou moeten worden gebombardeerd. Een paar weken geleden liet de minister van Defensie zich ontvallen dat er geen reden zou zijn om militair in te grijpen ‘als iedereen zijn plicht doet’. In juli sloot men in de entourage van de Spaanse premier Mariano Rajoy niet uit dat artikel 155 ingeroepen zou worden. Dat houdt in dat Catalonië onder centraal gezag zou worden geplaatst.

Kort voordien keurde het parlement de ley mordaza goed, de ‘muilkorfwet’ die dissidente stemmen weert op straffe van astronomische administratieve boetes. Een andere wet, die voor de ‘nationale veiligheid’, laat toe de Catalaanse politie en administratie onder rechtstreeks gezag van de centrale regering te plaatsen.

De conservatieve regeringspartij PP heeft het Grondwettelijk Hof de macht gegeven om elke politicus die zijn uitspraken niet respecteert, te beboeten en uit zijn functie te ontzetten. Die wet zou van kracht gaan… op 29 september. Zo kan Madrid in één beweging de nieuw verkozen Catalaanse parlementsleden de laan uitsturen, mochten ze de eerste stappen zetten naar onafhankelijkheid. Het opperste gerechtshof wordt zo ingezet voor partijpolitieke doeleinden die sterk lijken op het motto van Franco: Una, grande y libre. Al staat dat libre nu wel ernstig onder druk.

Vodje papier

Ondertussen torpedeerde de Europese Commissie vorige week de onafhankelijkheidsplannen. Als Catalonië zich afscheidt van de rest van Spanje, valt de nieuwe staat automatisch buiten de Europese Unie en moet hij een nieuw verzoek tot lidmaatschap indienen. Daarmee maakt Europa duidelijk waar zijn prioriteiten liggen en waar de Unie vandaag voor staat. Net als voor Viktator Orban is voor Mariano Rajoy een grondwet hoogstens een vodje papier. Als in een regio een democratische meerderheid een volstrekt legitieme staatkundige keuze maakt, is die niet meer welkom aan de Europese tafel.

Dit opniestuk verscheen afgelopen woensdag al in de krant De Standaard.