De Europese Commissie instrumentaliseert de oorlog in Oekraïne om enkele oude ambities te realiseren. Ten eerste een Europees leger, ten tweede meer centralisme, ten derde afscherming van de interne markt tegenover de Amerikanen en ten vierde EU-belastingen. De Europese verdragen verbieden de Europese Unie (EU) om defensie te financieren, maar toch stelt de Commissie dit onbeschaamd voor.

Efficiënter aankopen doen

In de marge van een vergadering op 18 mei van de hoogste militairen van de EU-lidstaten in Brussel, pakte de Europese Commissie uit met tal van wilde militaire plannen en aankondigingen. De Europese Commissie wil dat de lidstaten meer geld uitgeven aan defensie. Tegelijk wil de Commissie dat dit geld naar Europese bedrijven gaat. Dus besliste de Commissie om landen ‘te helpen om die aankopen efficiënter te doen’.

Op een moment dat meer EU-landen hun militaire budgetten aanzienlijk verhogen, grijpt de Europese Unie bij monde van de Europese Commissie de kans om invloed uit te oefenen. Afgelopen woensdag bood de Europese Commissie aan om te helpen bij dat uitgeven van al die miljarden euro, zogezegd om de efficiëntie te verhogen.

Op 18 mei kwam het European Union Military Committee (EUMC) samen in Brussel. De Europese Commissie beloofde geld aan de topmilitairen.

De Spaanse socialist Josep Borrell, hoge vertegenwoordiger voor buitenlandse zaken van de Unie en vicevoorzitter van de Europese Commissie zei: ‘We moeten tezamen kopen zoals we met vaccins deden en zoals we willen doen met gas’. Eigenlijk wil Borrell het centralisme invoeren in de Europese Unie. ‘Daarom stellen we een gemeenschappelijk aanbestedingswerkgroep voor waar lidstaten terecht kunnen met hun noden op korte termijn. We zullen financiële beloningen voorzien voor lidstaten, die deelnemen aan deze werkgroep.’

Verdragsrechtelijk knutselwerk

De Europese verdragen verbieden de Unie echter om defensie te financieren. De Europese Unie, waar afgelopen woensdag de hoogste militairen van de lidstaten samenkwamen met de top van de Europese Commissie, wil al langer op Frans (en Spaans) aandringen een militaire rol spelen.

Eén van de instrumenten is het zogenaamde ‘Strategisch Kompas’. Zowel de EU als de NAVO plannen al ruim een jaar een complete herijking van hun militaire taken en ambities. Bepaalde Europese Commissarissen en topambtenaren binnen de EU willen eigenlijk NAVO spelen.

Strategisch Kompas

De Oostenrijkse generaal Robert Brieger, voor de eerste keer voorzitter van de European Union Military Committee, zei het volgende: ‘Wij, de stafchefs (CHOD’s), moeten vastberaden overtuigd zijn om snel nieuwe hulpmiddelen in te voeren die het Strategisch Kompas aanreikt voor het belang van de Unie en de veiligheid van de Europese burgers’.

Tijdens de bijeenkomst kozen de topmilitairen de Nederlandse luitenant-generaal Michiel van der Laan als nieuwe directeur-generaal van de EU Military Staff (EUMS). Een directeur-generaal staat binnen de Europese Commissie aan de top van een directoraat. Een directoraat lijkt in veel opzichten op een ministerie. Van der Laan vervangt de Franse viceadmiraal Hervé Blejean na diens termijn in 2023. Een directeur-generaal is één van de bestbetaalde baantjes in Brussel met fantastisch pensioen.

Hoewel de EUMC het ‘Comité voor Politiek en Veiligheid (PSC)’ van Borrell adviseert over allerlei militaire onderwerpen is het EUMS eigenlijk enkel bevoegd voor training en logistieke samenwerkingen en dergelijke binnen de 27 EU-landen. In praktijk is het een EU-leger in wording. Weliswaar met heel veel hoge officieren en amper soldaten. Het Eurocorps telt amper 6.000 soldaten waarvan 1000 in het Frans-Duitse hoofdkwartier.

Opgezweept door Zweden en Finnen

De toetredingsaanvraag van Zweden en Finland om lid te worden van de NAVO afgelopen week dreigen de EU-ambities eigenlijk te fnuiken. Al heeft de Unie sedert het Verdrag van Lissabon haar eigen variant van het bewuste artikel 5 van het Verdrag van Washington, waarbij de NAVO opgericht werd. Een aanval op één lid is een aanval op alle leden en alle leden mogen zonder meer meteen tegenaanvallen opzetten.

De aanval van Rusland op Oekraïne heeft de lethargische NAVO (althans volgens de Franse president Macron) wakker geschud en een nieuw elan gegeven. De NAVO was nog nooit zo vitaal en verenigd sedert de Koude Oorlog en dat met de helft meer lidstaten.

EU-belastingen voor defensie?

Een enorme valkuil voor de EU is dat het geld voor defensie niet uit de EU-begroting mag komen. Ze zal dat geld dus elders moeten vinden. De enige optie is dus alweer nieuwe eigen middelen. EU-belastingen of EU-schulden dus. Bij elke crisis sinds de coronapandemie bedenkt de Europese Commissie nieuwe EU-belastingen en nieuwe Europese fondsen.

De Commissie kan echter nooit de halve of hele procent van het bruto binnenlands product (BBP) van de lidstaten mobiliseren om aan de afspraken te voldoen die de EU-lidstaten die ook lid zijn van de NAVO maakten toen ze in 2018 beloofden 2 procent van het BBP aan defensie te spenderen. Een belofte die nooit nagekomen werd, maar nu plots door de Russische inval in elke hoofdstad terug op de politieke agenda staat.

Volgende week komen de regeringen samen binnen de NAVO-Raad. De lidstaten zoals België die in gebreke blijven dreigen daar diplomatiek gezichtsverlies te lijden. De hele retoriek van Borrell moet gezien worden als een voorzetje om die landen aan een EU-defensie te verplichten.

Geld als wortel

De Europese Commissie wil de belangrijke defensie-industrie in de EU aan haar kant krijgen door die sectoren na eerst met verdragsrechtelijke avonturen zoals het PESCO-programma en het European Defense Fund (EFD) ze nu ook met groepsaankopen en financiële stimulansen op te vrijen. Omdat staatssteun door de Unie eigenlijk verboden is, zitten vele regeringen een beetje gewrongen in moeilijke constructies (innovatiesteun enzovoort) om hun eigen wapenfabrikanten te steunen of voor te trekken. De boodschap is dat groepsaankopen met subsidies van de Europese Unie, die regeringen kunnen helpen dat verbod op staatssteun te omzeilen.

Met een enorm aantal militaire systemen vormen de EU-landen een veel complexer leger dan de Verenigde Staten met een beperkt aantal systemen. De EU-landen moeten het aantal wapensystemen verminderen van de NAVO. Via PESCO en EDF subsidieert de Unie dat al vorstelijk om te voorkomen dat die landen overstappen op de Amerikaanse wapensystemen. EDF startte op 1 januari 2021 met een jaarlijks budget van 8 miljard euro. Eigenlijk betaalt de Europese Unie zo de eisen, die de NAVO aan haar leden stelt buiten de nationale defensiebegroting om.

Koers van de NAVO

Strategisch varen de meeste landen echter de koers van de NAVO. Met uitzondering van de neutrale lidstaten zoals Ierland. Andere neutrale landen zoals Malta en Cyprus waar de Britten militaire marinebasissen hebben zijn eigenlijk indirect NAVO-lid. Nu Zweden en Finland NAVO-lid worden neemt ook hun autonomie qua militaire keuzes af en dit ten nadele van een mogelijke Europese defensie. Frankrijk en Spanje varen sowieso een eigen koers. Die autonomie van de lidstaten is dus iets dat zowel bij NAVO als bij Europees leger zal verminderen. Die autonomie is ook door wat gebeurt in Oekraïne al een utopie gebleken.

De teneur in Europa is dat Britse en Amerikaanse steun militair waardevoller is dan Duitse of Franse. De Duitse positie tijdens de oorlog in Oekraïne zette trouwens ontzettend veel kwaad bloed bij veel EU-landen. De Europese Commissie beseft dit, maar kiest voor de vlucht naar voren.