Europese Anti-Trump-hysterie

Vrijwel alle Europese media bieden tegen elkaar op om de democratisch verkozen Amerikaanse president af te kraken. De karikatuur die zij van hem maken klopt geenszins met zijn succes als zakenman.

De Europese pers toont niet het minste begrip voor de werking van de Amerikaanse democratie, ofwel weten zij niet hoe de VS politiek ineenzit. In beide gevallen is de verslaggeving gewoon volksverlakkerij. De Europese pers en de meeste politici  doen alsof Trump overhaast allerlei vreemde dingen aanvangt terwijl zijn voorgangers zowat hetzelfde hebben gedaan. Persoonlijk heb ik als diplomaat in Washington het aantreden meegemaakt van een president die tot een andere partij dan van zijn voorganger behoorde. Tot mijn toenmalige verassing vond ik plots in de nieuwe administratie geen gesprekspartners meer van enig niveau. De lagere echelons zijn zowat te vergelijken met de Europese ambtenaren die eens benoemd verondersteld worden politiek neutraal te zijn en alleen het algemeen belang te dienen. De hogere Amerikaanse ambtenaren, inclusief de topdiplomaten, zijn echter steeds van dezelfde politieke strekking als de president. Zij worden door hem benoemd en verdwijnen meestal met hem. Vaak gaat het om personen  die de kiescampagne van de president financieel gul hebben gesteund. Het voordeel is dat zij desnoods de president als het ware uit zijn bed kunnen bellen. In Europa is zoiets vrijwel ondenkbaar. Topambassadeurs zijn gewoonlijk wel omringd door geschoolde beroepsdiplomaten en het systeem werkt meestal uitstekend.

Amerikanen zijn op dit punt dus veel opener dan Europeanen. Uit eigen ervaring weet ik hoe destijds toppolitici en leiders van de gevestigde zuilen in dit land geregeld discreet samenkwamen om precies af te wegen wie waar werd benoemd, ook in de zogenaamde onafhankelijke magistratuur. Partijkaart ging dan vaak voor op deskundigheid. In de meeste Europese landen ging en gaat het ook zo.

Uit persoonlijke ervaring weet ik maar al te goed dat externe betrekkingen van een land of organisatie vaak dienen om interne doelstellingen te verwezenlijken. Enkele voorbeelden ter illustratie:

Angela Merkel

Het voorbeeld bij uitstek daarvan is Angela Merkel. Dankzij haar aanvankelijk populair opendeurbeleid inzake migratie is zij er in geslaagd drie maal bondskanselier te blijven. Zij beoogt nu een vierde ambtstermijn maar ziet in dat haar “wir schaffen das” niet meer aanslaat en dit niet alleen in Duitsland, maar in vrijwel heel de EU. Zij maakte daarom al een bocht van 180 graden. De houding van haar minister van Binnenlandse Zaken, Thomas de Maizière, tijdens de recente informele bijeenkomst in Valetta van de EU-binnenlandministers (zie Doorbraak van 30.2.2017) laat daaromtrent niet de minste twijfel bestaan.

Merkel had gehoopt als “EU-leider” door de nieuwe Amerikaanse president kort na zijn aantreden te worden ontvangen. Dit zou waarschijnlijk haar kansen om bondskanselier te blijven niet onaardig hebben verhoogd. Het bleef evenwel bij een telefoongesprek, terwijl de Britse premier Theresa May wel naar Washington mocht.

Trump stelt Merkel daarentegen openlijk verantwoordelijk voor het overspoelen van gans de Schengenzone door vooral moslimmigranten uit het Midden-Oosten. Hij bestempelde haar opendeurbeleid als rampzalig en een uitnodiging naar Washington kwam er niet.

Om politiek te overleven veranderde Merkel dan maar meteen het geweer van schouder. Zij staat nu vooraan om Trump af te kraken. Zij hoopt zo Duitse Trump-critici als één blok achter haar kandidatuur te krijgen. Of zij daarin slaagt is voorlopig nog koffiedik kijken.

Theresa May

De Britse premier gedraagt zich heel anders tegenover Trump. Zij mocht dan ook als eerste regeringsleider naar Washington. Zelf beweerde zij hem wel enkele waarheden te hebben verteld omtrent onder meer de NAVO en het Russische gevaar. Zij deed dat nog eens over met Erdogan. Het valt zeer te betwijfelen of respectievelijk de Amerikaanse en Turkse president onder de indruk waren.

Namens de Koningin heeft zij Donald Trump voor een staatsbezoek aan het VK uitgenodigd. De president heeft die uitnodiging aanvaard. Ondanks een door zowat 1,5 miljoen Britten getekende petitie om die uitnodiging af te gelasten heeft May al duidelijk gemaakt dat het bezoek wel zal plaatsvinden. Alleen de datum ligt nog niet vast. De bedoeling is natuurlijk door dit staatsbezoek haar politiek aanzien te bevorderen.

May was zelf tegen de brexit en eens dat die verassend toch uit de bus kwam scheen zij gewonnen voor een zachte brexit, wat dat ook moge betekenen.

Zo komen we weer bij de binnenlandse politiek. Tegen de verwachtingen in staat haar partij nu immers als één blok achter een harde aanpak, de enige realistische oplossing overigens. Labour, de belangrijkste oppositiepartij, is daarentegen nog altijd zeer verdeeld. Dit betekent dat de conservatieven en waarschijnlijk zijzelf nog enkele jaren aan de macht blijven.

Vooral de conservatieve Britten geven vaak de indruk nog in het Victoriaans tijdperk te leven toen het VK de enige wereldmacht was. May gaat bijzonder prat op wat zij de speciale relatie noemt met de VS. Zij ziet het als een partnerschap. Het is vrijwel zeker dat Tusk het VK niet ziet als een gelijke partner maar als een hulpje om waar nodig de Amerikaanse belangen te bevorderen.

EU

Donald Tusk, de vaste voorzitter van de Europese Raad, schreef een open brief aan de 27 EU-regeringsleiders vooraleer zij op 3 februari in Valleta (Malta) de toekomst van de EU gingen bespreken. Het is de eerste keer dat zoiets gebeurt.

In zijn brief noemt Tusk de VS een bedreiging voor Europa en stelt hij de VS op gelijke voet met die van China, Rusland, Turkije en de radicale islam. Een op zijn zachtst gezegd weinig diplomatiek en ongebruikelijk woordgebruik. Het is weinig waarschijnlijk dat Tusk zich zulke uitlatingen veroorlooft zonder de steun van sommige regeringsleiders binnen de EU, Angela Merkel voorop.

Tusk is Pool en voor zijn vaderland is Rusland al eeuwenlang dé vijand. Poolse troepen bezetten ooit Moskou en onder Catharina de Grote begon de opdeling van het Poolse koninkrijk. Zelf heeft Tusk beslist geen goede herinneringen aan Polen als Oostblokland. Geen wonder dus dat hij doodsbang is na een eventuele deal tussen Poetin en Trump, Rusland opnieuw te zien opdagen. Zover is het nog niet, maar de Europese NAVO-partners zullen wel zelf meer voor hun verdediging moeten opkomen. De Amerikaanse belastingsbetaler heeft al te lang voor Europa’s verdediging moeten opdraaien. Een en ander wettigt nog niet de termen van zijn open brief als permanent voorzitter van de Europese Raad. Die is verondersteld te spreken voor heel de unie. Dat is zeker niet zo. Verschillende Europese regeringsleiders zouden wat graag binnenkort in Washington hun opwachting maken. Het is hoogst onwaarschijnlijk dat de bijeenkomst in Valetta de spectaculaire resultaten oplevert die Tusk ervan verwacht. Europese molens malen uiterst traag en moeizaam. Hopelijk heeft Trump er wel iets toe bijgedragen om bijvoorbeeld ernstig te gaan nadenken over een echt gemeenschappelijk defensie- en migrantenbeleid.

In het Europees Parlement voerde Guy Verhofstadt, leider van de liberale fractie, andermaal een nummertje op. Hij zag Trump evengoed als een bedreiging voor de EU net als Rusland en islamitisch terrorisme. ‘We kunnen maar één ding doen: terugvechten als Europese Unie’, zo luidde het. Hoe dat moet gebeuren bleef in het midden. Verhofstadt verklaarde volledig achter de open brief van Tusk te staan en hoopte dat de Europese leiders de moed hebben om terug te vechten tegen de populisten en nationalisten die ons willen vernietigen. Een verholen sneer naar de N-VA? De Europese buitenlandchef Federica Mogherini was daarentegen veel genuanceerder.

België

Op 31 januari hield koning Filip zijn gebruikelijke nieuwjaarstoespraak tot wat men met een afschuwelijk belgicisme ‘de gestelde lichamen’ noemt. Zijne Majesteit bleef ongewoon lang stil staan bij de brexit en de presidentsverkiezing in de VS. Het klonk als een nauwelijks verholen sneer naar premier Theresa May en Donald Trump, al noemde hij geen van beiden bij naam. Om ons tot deze laatste te beperken rijst de vraag hoe een niet verkozen staatshoofd van een klein landje er toe komt het democratisch verkozen staatshoofd van de grootste westerse mogendheid de les te lezen.

De toespraken van een grondwettelijk vorst moeten politiek gedekt zijn. Naar verluidt is deze echter niet aan het kernkabinet voorgelegd. Normaal gesproken is dus alleen premier Michel politiek verantwoordelijk. Opvallend is dat die zich in zijn toespraak veel genuanceerder dan het staatshoofd toonde. Buitenlandminister Reynders slaagde erin zoveel mogelijk onder de radar te blijven.

Allicht hebben bij het opstellen van de Koninklijke toespraak ook binnenlandse overwegingen gespeeld. De monarchie keert zich zo wel tegen een niet te onderschatten aantal Vlaamse politici van de meerderheid en de oppositie die zich terecht minder hysterisch tegenover Trump opstellen. Zij zijn echter maar lauwe royalisten. Wat er ook van zij, een grondwettelijke vorst moet er op toezien onbetwistbaar en in alle opzichten politiek neutraal te blijven. De nieuwjaarstoespraak is evenwel voor tegengestelde interpretaties vatbaar en dus zowel binnenlands als buitenlands een gevaar voor de monarchie. Zo zou president Trump wel eens zijn oordeel over ”the Brussels hell hole” tot heel België kunnen uitbreiden. De grote Amerikaanse afzetmarkt is nochtans voor België uiterst belangrijk.

De wederzijdse handelsstromen tussen België en de VS bedragen zowat 42 miljard euro. Ons land gaat onder de Amerikaanse handelspartners grotere landen als India, Australië, Rusland en Spanje vooraf. De VS zijn onze vijfde grootste klant en België is Amerika ‘s twaalfde afnemer. De balans is dus lichtjes positief voor België.

Wat nu?

Donald Trump is president van de VS voor vier en misschien wel acht jaar. Gedane zaken nemen geen keer. Hysterische reacties zoals vergelijkingen met de jaren dertig van de vorige eeuw, zijn volkomen misplaatst. Europa moet wel beseffen dat het zonder de VS uiteindelijk als een rijpe vrucht in de schoot van Poetin of een van zijn opvolgers zal vallen. Is het dat wat wij willen ? Omzichtigheid is geboden zeker zolang Europa niet op eigen benen kan staan.

Foto: (c) Reporters