GAS-boete (bis)

Je gelooft het niet als het niet aan je eigen brievenbus gebeurt. In een eerdere mijmering over de GAS-boetes schreef ik: ‘ Zoonlief, eigen vlees en bloed dus, is zelf zo’n GAS-slachtoffer. Hij had studentikoos kattenkwaad uitgehaald dat hij beter had nagelaten. Mooi dus dat hij op de vingers werd getikt. Een briefje met excuses en schuldbekentenis volstond overigens om de boete weg te vegen.’ Het stuk stond twee uur online toen ik mijn postbode trof aan de brievenbus. De brave man stak me een aangetekend schrijven onder de neus, gericht aan mijn zoon. Jawel, de 50 euro moet dus wél gedokt worden. De sanctionerende ambtenaar liet zich blijkbaar toch niet vermurwen door de aangeboden excuses maar had daarvoor wel enige tijd nodig. Potje (figuurlijk) breken blijft dus potje (letterlijk) betalen.

Nu kan er zowaar nog beroep aangetekend worden bij de politierechtbank. Rigide is het systeem dus inderdaad niet. Eerst de GAS-boete, dan het verweer bij de ambtenaar, dan beroepsmogelijkheid bij de politierechter. Toch wordt de GAS-procedure door critici voorgesteld als een inbreuk op de rechtstaat waarbij de arme boeteling machteloos het hoofd moet buigen voor de willekeur?

Gelukkig niet dus en we mogen dan ook hopen dat de onfortuinlijke Oostendenaar die gisteren het nieuws haalde met een GAS-boete omdat hij zwerfvuil opruimde, de dans ontspringt. In tegenstelling tot De Roover jr. die terecht tegen de GAS-lamp liep, verdient hij uiteraard geen bekeuring. Hier gaat het overigens niet over een stomme regel maar over een verkeerde toepassing. Toch een onderscheid dat moet gemaakt worden. Het verschil tussen eigen zwerfvuil deponeren en andermans zwerfvuil opruimen, is natuurlijk in de feiten flinterdun. Tussen schijn en zijn zit er wel meer spanning en daarom worden boetes of straffen (op school en thuis) soms onterecht gegeven. Vandaar die mogelijkheden om in het verweer te gaan. Eigenlijk wordt dit Oostends feit pas nieuws als de boete op het einde van de procedure toch zou gehandhaafd blijven.

De reacties op de eerdere GAS-mijmering zetten alvast aan tot nieuwe overpeinzingen. Regels zijn van alle tijden en nooit populair geweest. Wie betrapt wordt, reageert zelden filosofisch berustend. Maar wie kan en mag betrappen? In kleine, hechte gemeenschappen zorgt de sociale controle voor sanctionering, met mijnheer pastoor als sanctionerend ambtenaar. Dat werkt vandaag nog amper of niet en heet nu verklikking. Een onbekende in de publieke ruimte berispen wegens asociaal gedrag lokt op z’n best de reactie ‘emmek iets oan van a ofwa?’ uit. Het kan ook uitdraaien op een serie rake klappen. De pastoor speelt al helemaal niet meer mee. Die sociale controle wordt snel benepen en kan verstikkend zijn, bemoeizuchtig ook. Daar hebben we ons dus grotendeels van bevrijd.

En toch blijven regels regels en dus moesten we als prijs voor die bevrijding van de sociale controle aanvaarden dat de controle overgedragen werd aan de overheid, waar neutrale ambtenaren de klus moeten klaren terwijl die allerminst onfeilbaar zijn. Dan zijn de verwijten van ‘repressie’ en ‘onverdraagzaamheid’ niet uit de lucht, want onze samenleving draait op het adagium ‘eigen gelijk eerst’. ’t Is altijd wat en het bevrijden van het ene euvel kost wordt doorgaans betaald met de invoering van een andere controle. Bevrijders zijn ook altijd weer nieuwe bezetters.

Eén ding werkt in elk geval duidelijk onvoldoende, namelijk de interne motivatie om te doen ‘wat hoort’. Daar zijn twee redenen voor: het menselijke gebrek aan zelfbeheersing en het gebrek aan consensus over ‘wat hoort’. Hoe heterogener de samenleving, hoe minder consensus over ‘wat hoort’ en dus hoe meer job voor GAS-ambtenaren en dus hoe meer kritiek op hun optreden.

Een alternatief voor die vingertikkerij van derden zou mooi zijn. Waarom komen die GAS-tegenstanders niet op de proppen met zo’n alternatief, dat iets verder reikt dan ‘we zijn toch ook jong geweest’?